Google spáir því að árið 2026 stjórnist heimurinn af gervigreind, leit að vellíðan og áþreifanlegri sjálfbærni. Ef Íslendingar eiga ekki innviðina sjálfir – gagnaverin og reiknikraftinn – verðum við bara rafhlöður fyrir auðsöfnun annarra. Við þurfum „Sovereign AI“ í eigu lífeyrissjóða og sveitarfélaga.
Árið 2026 er handan við hornið. Samkvæmt nýjustu greiningum Phil Wilson hjá Google mun heimurinn þá snúast um eitt: Hvernig gervigreind (AI) umbyltir því hvernig við leitum svara, leysum vandamál og finnum vellíðan. Spárnar eru skýrar: Neytendur eru þreyttir á óvissu, þeir vilja „áþreifanlegt virði“ og þeir vilja skapa, ekki bara neyta.
En fyrir litla eyþjóð í Atlantshafi vaknar ágeng spurning sem tæknirisarnir svara ekki: Hver á að græða á þessu?
Við Íslendingar stöndum á krossgötum sem minna óþægilega mikið á upphaf stóriðju-ævintýrisins. Þá seldum við orkuna ódýrt til erlendra álfyrirtækja. Virðisaukinn fór úr landi, en við sátum eftir með störfin og virkjanirnar. Nú eru gagnaverin hin nýju álver. Ef við pössum okkur ekki, munum við endurtaka söguna; selja græna orku til erlendra fjárfestingasjóða sem eiga reiknikraftinn, á meðan íslenskur almenningur fær litla sneið af kökunni.
Þetta snýst ekki bara um peninga, heldur um völd og lýðræði. Stuart Russell, einn fremsti sérfræðingur heims í gervigreind, og Geoffrey Hinton, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, hafa báðir varað við því sama: Gervigreind mun margfalda framleiðni, en án íhlutunar mun hún „draga hagnað til örfárra á kostnað meirihlutans.“ Yoshua Bengio tekur í sama streng og kallar eftir því að þessi tækni sé undir lýðræðislegri stjórn, líkt og innviðir á borð við vegakerfi eða veitur.
Ef við hlustum á þessa menn, þá er lausnin ekki að leyfa erlendum auðjöfrum að eiga „heilann“ sem keyrir Ísland framtíðarinnar. Lausnin er að við eigum hann sjálf. Gagnver atNorth á Akureyri kostar 15 milljarða, en er núna til sölu á 100 milljarða.
Google bendir á að árið 2026 muni neytendur krefjast „áþreifanlegrar sjálfbærni“ – ekki grænþvotts. Hvað er sjálfbærara en að Ísland nýti sína eigin grænu orku til að keyra gagnaver í eigu íslenskra lífeyrissjóða og sveitarfélaga?
Við eigum peningana. Lífeyrissjóðirnir okkar eiga eignir sem nema um 184% af landsframleiðslu. Í stað þess að senda þetta fjármagn eingöngu í erlend hlutabréf, ættu sjóðirnir – í samstarfi við ríkið að kanadískri fyrirmynd – að fjárfesta í innlendum reikni-innviðum.
Við eigum líka orkuna og innviðina. Orkuveita Reykjavíkur hefur sýnt að opinber rekstur virkar. Hví ættu sveitarfélög á landsbyggðinni – hvort sem það er á Blönduósi, Akureyri eða Ísafirði – ekki að eiga hlut í gagnaverum sem rísa í þeirra landi? Þannig verður til hringrásarhagkerfi þar sem hagnaður af „gullnámu“ framtíðarinnar rennur beint aftur í samfélagið, en ekki í vasa fjárfesta í París eða New York. Þetta snýst um að færa okkur ofar í virðiskeðjunni.
Google spáir því einnig að ungt fólk vilji „skapandi þátttöku“. Þau vilja ekki bara horfa á efni, heldur „remixa“ og skapa nýja heima. Til að þetta sé hægt þarf öflugan aðgang að tækni. Ef Ísland á sína eigin gervigreindarinnviði getum við tryggt íslenskum sprotafyrirtækjum, listamönnum og skólum ódýran aðgang að fullkomnum reiknikrafti.
Við getum þjálfað módel á íslensku, fyrir íslenskan veruleika, og varðveitt tungumálið okkar í stafrænum heimi. Þetta rímar við þá spá Google að „nostalgía og menning“ verði drifkraftur markaðarins. Ef við eigum ekki tæknina, verðum við bara leiguliðar í skýi tæknirisanna.
Við lítum á vegakerfið og raforkukerfið sem sjálfsagða opinbera innviði. Gervigreindin er innviður 21. aldarinnar. Hún er vegakerfi hugsunarinnar.
Ísland hefur tækifæri til að vera leiðandi. Við eigum að hætta að vera bara hráefnisframleiðendur sem selja raforku. Við eigum að verða framleiðendur fullunninnar vöru – greindar og gagna.
Með því að virkja lífeyrissjóðina og sveitarfélögin getum við byggt upp „Sovereign AI“ sem tryggir að ávinningurinn af tæknibyltingunni skili sér í vasana okkar, bæti vellíðan okkar og tryggi efnahagslega framtíð þjóðarinnar.
Eða ætlum við að láta varnaðarorð Hintons og Russells sem vind um eyru þjóta og horfa upp á örfáa erlenda aðila hirða allan ábatann af íslenskri orku enn eina ferðina? Valið er okkar.
KÆRA ÞJÓÐ, VÖKNUM OG KREFJUMST BREYTTRAR STEFNU YFIRVALDA, FYRIR KOMANDI KYNSLÓÐIR. ÞETTA ER HIN JÁKVÆÐA HLIÐ ÞJÓÐERNISHYGGJUNNAR.
Höfundur er Gervigreindar- og framtíðarfræðingur með Executive MBA í stafrænum heimi gervigreindar.
