Staða frjálsrar fjölmiðlunar á Íslandi fer hratt versnandi – og þar með aðhald þeirra og upplýsandi efnistök, að ekki sé talað um þær stoðir sem þeir skjóta undir lýðræði og mannréttindi. Þær fúna og linast með augljósum afleiðingum.
Birtingarmyndin er eftirgjöf í innihaldsríkri blaðamennsku. Meira fúsk og froða tekur við á kostnað fréttaskýringa og uppljóstrana. Og það sem verra er til langframa; aukið ósjálfstæði miðlanna og hallari málflutningur þeirra undir allra hátta hagsmuni eigenda og kostenda mun taka stjórnina á ritstjórnum án þess að nokkur heilvita blaðamaður fái við það ráðið.
Og svo er hitt; bjöguð umræða leiðir ekki aðeins til upphrópana og upplýsingaóreiðu, heldur líka til útþynntrar umræðu, því málefnalegum skoðanaskiptum á dýptina verður í æ ríkara mæli skipt út fyrir sannfæringamessur þeirra sem hæst láta. Það merkir að þátttakendur í umræðuþáttum koma ekki lengur til að hlusta hver á annan, heldur til þess eins að eiga sviðið.
Það er verið að loka gluggunum svo að bakherbergin geti aftur fyllst af reyk. Okkur miðar aftur um hálfa öld eða svo þegar dagblöðin voru einkum og sér í lagi gefin út til að þóknast málstaðnum. Þau voru trúboðar sem urðu að halda sig svo rækilega við boðskapinn að ritstjórar og fréttastjórar sátu þingflokksfundi stjórnmálaflokkanna niðri við Austurvöll með gapandi hökuna ofan í kjöltu. Og leiðari Vísis, sem átti að heita frjálsasta blaðið, var skrifaður á laun af varaformanni Flokksins.
Uppreisn Jónasar Kristjánssonar og Sveins R. Eyjólfssonar, guðfeðra frjálsrar fjölmiðlunar hér á landi gegn þessu pólitíska pottloki fyrir réttum fimmtíu árum, var ekki að ástæðulausu. Þeir vildu hleypa suðunni upp. Og ein merkustu þáttaskil í sögu blaðamennskunnar á Íslandi, þegar þeir stofnuðu frjálst og óháð Dagblaðið, var upptakturinn að mesta blómaskeiði fjölmiðlunar á Íslandi. Loksins gátu blaðamenn skrifað á forsendum fagsins, og raunar um hvaðeina það sem þeir höfðu áhuga á. Fyrir vikið breikkaði blaðamennskan til muna og stjórnmálamenn og stórfyrirtæki stjórnuðu ekki lengur umræðunni. Fólkið fékk rödd sem hljómaði á torgum – og frelsisaldan sem tók að rísa á sviði kvenfrelsis og mannréttinda varð eins og brimskafl sem hjó skörð í strendur landsins.
„Það er verið að loka gluggunum svo að bakherbergin geti aftur fyllst af reyk.“
Jafnvel Ríkisútvarpið fékk ekki að vera lengur eitt um hituna á öldum ljósvakans. Aukið frjálslyndi innan veggja Alþingis og æ meiri óþreyja innan raða nýfrjálsra fréttamiðla færði okkar framsæknar einkastöðvar í sjónvarpi og útvarpi þegar réttur áratugur var liðinn frá byltingu Jónasar og Sveins á Dagblaðinu. Og þeir fræknu og fjörlegu miðlar, Bylgjan og Stöð 2, svo og sporgöngustöðvar þeirra, gerðu það að verkum að stórsókn hófst í dagskrárgerð og fréttamiðlun hér á landi. Einkaframtakið varð leiðandi á öllum sviðum árvekni og nýjunga í íslenskri fjölmiðlastarfsemi – og leiddi þróunina fram á nýja öld.
Allt varð frjálsara, áhugaverðara og opnara – og íslensk framleiðsla reis svo hátt í gæðum og magni, að erlendir sjónvarpsmenn, sem lögðu leið sína til Íslands um aldamótin síðustu, efuðust ævinlega um tölfræðina. Nokkur hundruð þúsund manna þjóð gæti ekki afkastað svona miklu. Það væri fásinna.
En nú er hún Snorrabúð stekkur. Og það á við um Stöðina mína gömlu, eins og svo margra aðra miðla. Sjónvarpsfréttaþjónusta hennar um helgar er að baki, og allsendis óvíst er hvort stjórnendur stöðvarinnar hafi áhuga eða efni á því að halda úti fréttastofunni á virkum dögum á næstu misserum.
Teiknin hlaðast á lofti. Blómaskeiðið er að baki. Frjáls fjölmiðlun er að fölna. Kraftmikill einkarekstur á öllum sviðum sígildrar blaðamennsku er að týna tölunni.
Og hagsmunasamtökin eru aftur farin að sitja þingflokksfundi.
