Ímyndum okkur heimilið Ísland.
Þar býr fjölskylda sem leggur mikla áherslu á ímynd. Hún ferðast mikið, sýnir sig á flottum stöðum, kaupir dýr föt, keyrir á dýrum bílum og talar hátt um hversu gott hjartalag hennar er. Hún sendir reglulega peninga út í heim, til Gaza, til Úkraínu og í loftlagsmál. Allt í góðum tilgangi auðvitað.
En heima lekur þakið…
Reikningarnir hlaðast upp í skúffu. „Við tökum þetta í næsta mánuði,“ segir mamman. Viðhaldi er frestað ár eftir ár. Gluggarnir fúna, lagnir gefa sig og rafmagnstaflan er farin að gefa frá sér neista. En það skiptir minna máli því foreldrarnir eru hvort eð er sjaldnast heima. Þau eru of upptekin við að vera góð úti í heimi.
Börnin heima fá ekki alveg sömu athygli…
Í einu herberginu situr barn á biðlista eftir geðheilbrigðisþjónustu. Í öðru herberginu er barn sem bíður eftir talkennslu. Mánuðir verða að árum. Foreldrarnir eru miður sín, en bara í orði. Þeir ræða málið, skipa nefndir, skrifa skýrslur. En barnið bíður samt og bíður og bíður.
Í öðru horni hússins situr fullorðin manneskja sem bíður eftir NPA þjónustu, ekki lúxus, ekki þægindum, heldur einfaldlega sjálfsögðum mannréttindum, að fá að ráða sínu eigin lífi. Sveitarfélagið veit af henni, kerfið veit af henni en samt er hún ekki sett inn í fjárhagsáætlun næsta árs. Aftur þarf hún að bíða. Aftur er lífið sett á bið.
„Við verðum að hugsa alþjóðlega og standa okkar plikt í alþjóðasamfélaginu,“ segja foreldrarnir og bóka næsta flug.
Á meðan börnin og fötluðu einstaklingarnir bíða hér heima, sitja fulltrúar íslenska ríkisins á loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Belém í Brasilíu, COP30, með fulltrúum yfir 190 ríkja. Þar er samþykkt ákall um þreföldun fjármagns í loftslagsaðgerðir, ný jafnréttisáætlun kynnt og framlög Íslands til nýrra loftslagsverkefna í þróunarríkjum tilkynnt með glans.
Utanríkisráðuneytið tekur þátt í samningaviðræðum, fundum, viðburðum og myndatökum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra varar við mögulegu hruni hafstrauma Atlantshafsins. Allt mjög alvarlegt. Allt mjög mikilvægt.
En heima eru börn ennþá á biðlista.
Fatlað fólk á biðlista.
Fjölskyldur á biðlista.
Og sveitarfélög segja: „Þetta kemst ekki á fjárhagsáætlun næsta árs.“
Við höfum tíma fyrir heimsendaspár en ekki tíma eða pening fyrir fólkið okkar.
Á meðan lærir barnið að bíða. Manneskjan í hjólastólnum lærir að bíða. Fjölskyldur læra að bíða. Læra að það sé alltaf eitthvað annað sem er mikilvægara en þau.
Við höfum varið hundruðum milljarða í loftslagsmál á undanförnum árum. Við höfum sent milljarða í stríð. Ákvarðanir sem voru teknar fyrir hönd þjóðar sem aldrei var spurð beint. Þetta eru ekki sjálfkrafa rangar ákvarðanir en þetta eru ákvarðanir sem sýna forgangsröðun.
Peningarnir eru til.
Þeir eru bara ekki settir í fólkið okkar.
Ef þetta væri raunverulegt heimili, myndum við kalla þetta vanrækslu á hæsta stigi.
En þegar þetta kallast ríki og borg, þá kallast það stefna.
Reykjavíkurborg eyðir, ríkið skuldsetur, kerfin grotna niður en ímyndin þarf að vera flott. Við megum ekki gleyma næstu yfirlýsingu, næsta fána, næstu alþjóðlegu samstöðu. Jafnvel þótt heilbrigðiskerfið sé í gjörgæslu. Jafnvel þótt sjálfstæði fatlaðs fólks sé sett á bið.
Við viljum trúa því að við séum góð þjóð. Að við stöndum með réttlæti. Að við skiljum þjáningu. En góðmennska sem byrjar aldrei heima er ekki góðmennska hún er ímynd, glansímynd.
Það er ekki ómannúðlegt að hjálpa öðrum.
Það er ómannúðlegt að gera það að vana eða stefnu að hjálpa ekki sínum eigin börnum.
Það er ómannúðlegt að láta fatlað fólk bíða ár eftir ári eftir lífi sem það á rétt á núna í dag.
Og meðan við réttlætum vanrækslu með stórum orðum og segjum að eitt útiloki ekki annað þá er verið að kenna heilli kynslóð að hún þurfi að bíða. Að hún skipti minna máli. Að hún þurfi að vera aftast í röðinni í sínu eigin landi.
Kannski er raunverulega spurningin ekki hvað við gerum fyrir heiminn heldur hversu lengi við getum ýtt því á undan okkur að gera ekkert fyrir börnin okkar?
Heimili sem sinnir öllum nema sínum eigin börnum er ekki gott heimili.
Það er brotið heimili.
Sigurður Hólmar Jóhannesson
Framkvæmdastjóri
Góðvild Styrktarsjóður
