Fæðingatíðni á Íslandi er í sögulegu lágmarki um þessar mundir. Á seinasta ári var frjósemi íslenskra kvenna rúmlega 1,7 börn á ævi hverrar konu og hefur hún aldrei verið lægri frá því að mælingar hófust árið 1853.
Þeim fer fjölgandi sem hafa kosið að eignast ekki börn. Einstaklingar sem DV ræddi við nefna meðal annars fjárhag, heilsu, takmarkað frelsi og umhverfisáhrif sem ástæður fyrir því að þeir hafa kosið að lifa barnlausu lífi.
Sérfræðingar hafa bent á að bæta þurfi skilyrði til barneigna hér á landi; lengja fæðingarorlof og hækka greiðsluþakið. Auka þurfi stuðning stjórnvalda við barnafjölskyldur.
Ástæður sem nefndar hafa verið eru meðal annars þrengri fjárhagsleg staða ungs fólks samhliða vaxandi kostnaði við barneignir og daggæslu auk versnandi stöðu á húsnæðismarkaði. Sömuleiðis aukin ásókn ungs fólks, þá sérstaklega ungra kvenna, í háskólanám.
Árið 2016 flutti fjármála- og efnahagsráðherra Alþingi skýrslu um þróun á efnahagslegri stöðu fólks á aldrinum 20–35 ára Niðurstöður skýrslunnar sýna meðal annars að hlutfall ráðstöfunartekna ungs fólks af heildarráðstöfunartekjum hefur farið lækkandi á undanförnum árum. Þróunin hér á landi hefur því að einhverju leyti verið svipuð og erlendis.
Í mars síðastliðnum birtist röð greina í breska dagblaðinu The Guardian sem fjölluðu um stöðu svokallaðrar aldamótakynslóðar (e. millennials), en til kynslóðarinnar teljast þeir sem fæddir eru á milli 1980 og 1995. Umrædd kynslóð gengur einnig undir nafninu kynslóð Y (e. generation Y).
Niðurstöður rannsókna The Guardian benda til þess að í sjö ríkjum Norður-Ameríku og Evrópu standi umrædd kynslóð verr að vígi í efnahagslegu tilliti í samanburði við aðra þjóðfélagshópa heldur en raunin var fyrir til dæmis þremur áratugum síðan.
Í greinaröð The Guardian kemur fram að kynslóðin taki til sín umtalsvert lægra hlutfall heildartekna en jafnaldrar hennar 30 árum áður. Þá kemur einnig fram að aukið atvinnuleysi ungs fólks standi kynslóðinni fyrir þrifum. Aðrir þættir sem The Guardian telur að hafi dregið úr möguleikum ungs fólks til að fóta sig í nútímasamfélagi eru meðal annars auknar skuldir, aukin hnattvæðing og hækkun húsnæðisverðs.
Í apríl á þessu ári greindi Hagstofa Íslands frá því að frjósemi kvenna á Íslandi árið 2018 hefði verið minni en nokkru sinni áður. Yfirleitt er miðað við að frjósemi þurfi að vera um 2,1 barn til að viðhalda mannfjöldanum til lengri tíma litið.
Þá fer meðalaldur frumbyrja sífellt hækkandi. Frá byrjun sjöunda áratugarins og fram yfir 1980 var meðalaldur frumbyrja undir 22 árum. Eftir miðjan tíunda áratuginn fór meðalaldurinn að hækka. Á seinasta ári var meðalaldur frumbyrja 28,2 ár. Algengasti barneignaaldurinn er á milli 25–29 ára.
„Þetta er áhyggjuefni þar sem að samfélagið byggir á öllum aldurshópum. Það myndi raskast mjög mikið jafnvægið ef okkur fer að fækka og þjóðin samanstendur fyrst og fremst af eldra fólki,“ sagði Ragnhildur Magnúsdóttir læknir í samtali við Kastljós fyrr á þessu ári. Ragnhildur telur fólk ekki nógu upplýst um eðlilegan frjósemisaldur og skipuleggi ekki barneignir í samræmi við það.
„Ef þú ætlar að eignast þrjú börn og tölfræðin er tekin og reiknuð út, þá segir hún að ef þú ætlar að verða 90 prósent viss um það, þá þarftu að byrja sirka 23 ára. Þetta er eitthvað sem ég held að konur geri sér ekki grein fyrir.“
Í samtali við Fréttablaðið í janúar síðastliðnum benti Ólöf Garðarsdóttir, prófessor í sagnfræði, að fækkun barneigna væri áhyggjuefni stjórnvalda víða um heim. Hins vegar mætti ekki gleyma þeim vandamálum sem stafa af fjölgun jarðarbúa.
Benti hún enn fremur á að breyta mætti hegðun fólks með aðgerðum á sviði fjölskyldustefnu, og nefndi sem dæmi að í Þýskalandi hefði fæðingartíðni hækkað úr 1,3 í 1,7 á örfáum árum eftir að norræn stefna í fæðingarorlofsgreiðslum var tekin upp.
Í samtali við Fréttablaðið í júlí síðastliðnum sagði Ólöf að það sem myndi helst leiða til hækkaðrar fæðingatíðni, hér á landi, miðað við reynslu annarra landa, væri að hækka aftur fæðingarorlofsþakið og að lengja fæðingarorlofið og leitast við að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla.
Hámarksgreiðsla í fæðingarorlofi var lækkuð verulega í kjölfar efnahagshrunsins 2008 en hefur nú verið hækkuð og stendur núna í 600 þúsund krónum. Heildarlaun voru að meðaltali 721 þúsund árið 2018.
Ólafur Þór Gunnarsson, þingmaður Vinstri grænna og öldrunarlæknir, tók í sama streng og Ólöf. Aðspurður hvernig hægt væri að fjölga fæðingum svaraði Ólafur að til dæmis væri hægt að lengja fæðingarorlofið. „Einnig að brúa umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs til leikskóla og gera fólki kleift að sinna börnum, til dæmis þegar þau eru veik. Allt hefur þetta áhrif.“
„Ég er dálítið hrædd við þá hugmynd að þurfa að vera í burtu frá vinnumarkaði í rúmt ár. Ég hef í raun alltaf vitað að ég vilji ekki eignast börn. Ég hef aldrei fundið fyrir þessari þrá,“ segir Ólöf Vignisdóttir, 30 ára forritari í Gautaborg, í samtali við DV en hún er ein af þeim sem hafa tekið meðvitaða ákvörðun um að sneiða hjá barneignum.
Hún segir metnað og löngun til að ná frama á vinnumarkaði hafa leikið stórt hlutverk í þeirri ákvörðun. Hún segir stærstu ástæðuna vera frelsið sem fylgi því að vera barnlaus.
„Ég á hund og það nægir mér alveg,“ segir Ólöf jafnframt. Hún bætir við að í gegnum gæludýr sé svo sannarlega hægt að svala þörfinni fyrir því að sjá um, og taka ábyrgð á einhverjum öðrum en manni sjálfum.
„En ég er ekki hrifin af tilhugsuninni um að hafa einhvern sem reiðir sig á mig meira og minna allan sólarhringinn. Að hafa einhvern sem er háður mér.“
Ólöf nefnir einnig sem ástæðu að hún greindist með MS-sjúkdóminn þegar hún var 24 ára gömul. „Sjúkdómsgreiningin er ekki aðalástæðan, það er að segja, ég var ekki beinlínis hvött til að eignast ekki börn sjúkdómsins vegna. En það á stóran þátt. Ég myndi ekki vilja taka neina sénsa.“
DV leitaði til fleiri einstaklinga sem hafa af mismunandi ástæðum kosið að lifa barnlausu lífi og spurði: „Hver er ástæðan fyrir þessari ákvörðun?“
Mínar ástæður eru margar. En svo fátt eitt sé nefnt, þá finn ég ekki löngun til að verða foreldri og hef alltaf viljað vera ég sjálf og fylgja mínum áhugasviðum í lífinu. Barneignir eru ekkert öðruvísi en allt annað í lífinu sem maður velur að taka sér fyrir hendur.
Karen Guðnadóttir 27 ára, nemi og starfsmaður á elliheimili
Ástæðan er líkamleg veikindi. Ég myndi ábyggilega eignast barn ef ég lagaðist, enda er ég með sterkt móðureðli. En, „oh well“. Ég kýs það sem væri betra fyrir mögulegt barn og það er ekki veikt foreldri. Að hunsa veikindin fyrir það sem mig langar væri sjálfselskt og óábyrgt.
Vigdís Þorvarðardóttir 27 ára, öryrki
Ég kaus að eignast ekki börn einfaldlega af því að mig langar ekki í þau. Ég hef aldrei fundið þörfina fyrir að verða mamma og mér finnst gott að geta stjórnað tímanum mínum sjálf og eytt peningunum mínum í sjálfa mig. Ég er mjög mikill „introvert“ og sæki ekki mikið í félagsskap annarra, það hefur án efa áhrif líka. Mér finnst dálítið fráhrindandi hvað sumir foreldrar virðast helteknir af þessu hlutverki sínu, ég tengi alls ekki við það, hef alls engan áhuga á því og finnst tíma mínum svo mikið betur varið í aðra hluti. Óbein áhrif sem hafa samt heilmikið að segja líka eru tengd umhverfisvernd og alltof mikilli fólksfjölgun, mér finnst frábært að geta lagt mitt af mörkum þar. Eins er ég í áhættuhóp fyrir fæðingarþunglyndi og er með undirliggjandi kvíða, og finnst gott að geta hlúð að mér í friði þegar ég þarf á því að halda.
Ingunn Oddsdóttir 34 ára, sérfræðingur
Það er nógu helvíti dýrt að reyna að standa einn á eigin fótum, hvað þá að sjá fyrir annarri manneskju. Ég sé dæmið bara alls ekki ganga upp þar sem ég vil heldur ekki maka, þannig spila fjármál risa stóran rullu. Einnig finnst mér þessi heimur orðinn mjög ljótur og mig langar ekki að fæða barn inn í þennan heim, bara til að kljást við sístækkandi vandamál, hvort sem þau eru líkamleg, andleg eða fjárhagsleg. Svo má ekki gleyma offjölgun fólks í heiminum, sem er gríðarlegt vandamál sem stækkar óhugnanlega hratt. Einnig finnst mér bara ótrúlega gott að vera ein og ég get ekki ímyndað mér að deila heimili mínu með öðrum þegar ég hef eignast það, hvað þá að geta ekki gert það sem ég vil hvenær sem ég vil.
Sigurrós Eggertsdóttir 23 ára
Ég sé bara ekki fyrir mér að ég yrði hamingjusamur einstaklingur sem foreldri. Það fyllir mig kvíða að hugsa til þess að bera ábyrgð á barni 24/7 og lífsstíllinn sem fylgir því að eiga barn er eitthvað sem ég er mjög sátt við að sé mér framandi. Hef bara hvorki löngun né þörf fyrir að bæta börnum við líf mitt.
Anna Björg 40 ára, ráðgjafi.
Mig langar ekki til að eignast börn af því að ég vil geta stjórnað mínu eigin lífi án þess að þurfa að taka tillit til barns og hvað sé best í stöðunni fyrir barnið. Ég er líka kennari og vinn með börnum og unglingum. Það dugar mér alveg að vera með þeim á vinnutíma. Ég hef líka engan áhuga á að fæða barn inn í heim sem á sér enga framtíð. Ég er með mikinn loftslagskvíða og það hræðir mig svakalega að hugsa til þess að eiga barn sem þyrfti að upplifa jörðina skrælna upp beint fyrir framan augun á sér. En svo hef ég velt því fyrir mér hvað ég myndi gera ef ég yrði óvart ólétt. Þá er ég ekki viss hvort ég myndi geta eytt því.
María Skúladóttir 26 ára, kennari.
Persónulega ákvað ég að sleppa þessu af því mér fannst þetta í og með hálfgerður þrældómur. Ég kærði mig ekki um að vinna myrkranna á milli til að koma upp börnum. Fjárhagshlutinn er því stór þáttur og forréttindi að vera laus við að þurfa að hugsa um fleiri en sjálfa mig hvað það varðar. Einnig finnst mér þetta mikið álag á líkamann, meðganga og brjóstagjöf, er alveg sátt við að hafa sleppt þessu á þeim grunni. Svo núna, þegar ég er orðin eldri er ég enn sáttari, því mér finnst bara ábyrgðarmál að búa til börn eins og ástandið er í heiminum. Ég nýt lífsins í botn, á minn tíma sjálf alla daga. Bara frelsið í þessu er svo dýrmætt fyrir mig.
Hallgerður Hauksdóttir 50 ára.
