Ný rannsókn, sem birt er í Læknablaðinu, hverfðist um það að kanna þróun ávísana á þunglyndislyf, róandi lyf og svefnlyf í Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins á tímabilinu hjá einstaklingum 18 til 35 ára, 2006 til 2016, fyrir og eftir bankahrun.
Rannsóknin sýnir auknar ávísanir á svefnlyf og róandi lyf í aðdraganda efnahagshrunin, þá sérstaklega meðal karlmanna. Athygli vekur að á sama tíma sést ekki sams konar aukning á ávísuðu magni þunglyndislyfja. Eru þær ályktanir dregnar í rannsókninni að þetta bendi til að skammvirkum, fljótvirkum lyfjum hafi verið ávísað í tengslum við erfiðar persónulegar ástæður í kringum hrunið.
„Þetta verður að teljast nokkuð rökrétt miðað við virkni lyfjanna og gætu þau því verið lausn á vandamáli sjúklings sem leysa þarf hratt og var ef til vill talið tímabundið,“ stendur í rannsókninni. Aftur á móti er áberandi aukning í skömmtun þunglyndislyfja, róandi lyfja og svefnlyfja á seinni hluta rannsóknartímabilsins, frá árinu 2013. „Hvað veldur þessari aukningu er óljóst, til dæmis hvort hana megi rekja til ytri aðstæðna í íslensku samfélagi,“ er tekið fram.
Rannsóknin náði til allra ávísana á þunglyndislyf, róandi lyf og svefnlyf hjá 18 til 35 ára skjólstæðingum Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins á tímabilinu 2006 til 2016. Um 55 þúsund einstaklingar í þessum aldurshópum voru búsettir á höfuðborgarsvæðinu á þessu tímabili. Í rannsókninni voru gögn fengin úr Sögu, rafrænu sjúkraskrárkerfi heilsugæslunnar, fyrir tæplega 23 þúsund einstaklinga.
Ásvísuðum dagskömmtum róandi lyfja fjölgaði að meðaltali um þrjú prósent á milli ára á rannsóknartímabilinu, svefnlyfja um 1,6 prósent og þunglyndislyfja um 10,5 prósent. Á árunum 2008 til 2009 fjölgaði ávísuðum dagskömmtum róandi lyfja um tæp 23 prósent, þar af tæp 13 prósent hjá konum og tæp fjörutíu prósent hjá körlum. Af þeim körlum sem fengu ávísað róandi lyfjum árið 2009 höfðu 35 prósent ekki fengið ávísað lyfjunum áður. Á tímabilinu 2006 til 2008 var að meðaltali tæp 13,6 prósenta aukning á milli ára í útskrifuðum dagskömmtum svefnlyfja, þar af rúmlega 24 prósenta aukning hjá körlum og tæplega átta prósenta aukning hjá konum.
Á rannsóknartímabilinu, frá 2006 til 2016, fengu tæplega 23 þúsund manns á aldrinum 18 til 35 ára ávísað einu eða fleiri lyfjum úr flokki þunglyndislyfja, róandi lyfja og svefnlyfja.
„Árið 2006 fengu 4.005 manns eina eða fleiri ávísanir á ofangreind lyf og árið 2016 hafði þeim fjölgað um tæp 66% og voru þá orðnir 6.645. Hluti þessa fólks fékk ávísað lyfi úr fleiri en einum lyfjaflokki. Eldri einstaklingar fengu fleiri ávísanir en þeir yngri en mesta aukningin varð á ávísunum til 18 ára einstaklinga, úr 48 í 155, eða um tæp 223%,“ stendur í rannsókninni. „Þegar ávísanir fyrir þessa þrjá lyfjaflokka eru skoðaðar kemur í ljós að mesta fjölgunin varð á þeim sem fengu ávísað þunglyndislyfjum, eða um tæplega 87% frá 2006–2016. Þá fengu tæplega 75% fleiri einstaklingar ávísað róandi lyfjum árið 2016 borið saman við árið 2006,“ stendur þar enn fremur.
Hlutfall karla og kvenna sem fengu ávísað þunglyndislyfjum og róandi lyfjum hélst stöðugt á rannsóknartímabilinu. Konur voru í meirihluta öll árin, tvær konur á móti einum karli.
„Á tímabilinu varð breyting á kynjahlutfalli þeirra sem fengu ávísað svefnlyfjum í þá átt að það varð jafnara en þó voru konur alltaf fleiri,“ stendur í rannsókninni.
Mikið hefur verið fjallað um lyfjanotkun Íslendinga síðustu ár og samkvæmt skýrslu NOMESCO, norrænu heilbrigðistölfræðinefndarinnar, fyrir árið 2017 eigum við ansi mörg vafasöm met þegar að því kemur í samanburði við hin Norðurlöndin. Í skýrslunni kemur fram að Íslendingar notuðu nærri þrjátíu prósentum meira af tauga- og geðlyfjum en Svíar árið 2016, og mest af öllum Norðurlandaþjóðunum. Enn fremur kom fram að róandi og kvíðastillandi lyf eru mest notuð á Íslandi af Norðurlöndunum, en sala hér á landi er tíu prósentum meiri hér í samanburði við næstu þjóð. Varðandi svefnlyf þá notum við einnig mest af þeim og er notkunin 22 prósentum hærri en hjá næstu Norðurlandaþjóð. Notkun þunglyndislyfja er hæst á Íslandi miðað við OECD-lönd og samanborið við Norðurlöndin er notkunin 25 prósentum hærri en hjá næstu þjóð.
Rannsóknin er lýsandi þversniðsrannsókn sem náði til ellefu ára tímabils frá 1. janúar 2006 til 31. desember 2016. Tölur um íbúafjölda einstaklinga 18 til 35 ára á höfuðborgarsvæðinu, Reykjavík, Kópavogi, Seltjarnarnesi, Garðabæ, Hafnarfirði, Sveitarfélaginu Álftanesi og Mosfellsbæ, voru fengnar á heimasíðu Hagstofu Íslands. Tölfræðileg marktæknimörk voru sett við p-gildi <0,05. Vísindasiðanefnd samþykkti framkvæmd rannsóknarinnar og Persónuvernd gerði ekki athugasemdir við leyfisveitingu nefndarinnar. Einnig fékkst leyfi frá vísindanefnd Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins og Háskóla Íslands.
„Helsti styrkleiki þessarar rannsóknar er stórt rannsóknarþýði en það voru tæplega 23.000 einstaklingar á aldrinum 18–35 ára sem fengu ávísað einu eða fleiri lyfjum úr ofangreindum flokkum á tímabilinu 2006–2016. Fjöldi íbúa höfuðborgarsvæðisins á sama aldri á þessu tímabili var rúmlega 55.000. Gögnin sem notuð voru til úrvinnslu voru fengin úr Sögukerfi HH og tengd lyfja-ávísunum lækna. Sambærilegar íslenskar rannsóknir hafa nýtt gögn úr lyfjagagnagrunni Embættis landlæknis, sem á þeim árum sem hér voru skoðuð hafði verið gagnrýndur fyrir óáreiðanleika,“ stendur í rannsókninni. „Í rannsókninni voru aðeins skoðaðir þeir sem sóttu þjónustu HH og því endurspeglar hún þá þróun sem hefur orðið í heilsugæslu á höfuðborgarsvæðinu á tímabilinu. Hins vegar nær rannsóknarþýðið til um 2/3 allra einstaklinga á Íslandi á þessum aldri á rannsóknartímanum.“
