Jón Gunnarsson samgönguráðherra segir miklar áskoranir bíða Íslendinga í samgöngumálum, ekki síst í ljósi þess hve umferð hefur aukist með stórauknum fjölda ferðamanna. Fyrir nokkrum árum hafi um hálf milljón manns sótt Ísland heim árlega. Nú stefni í að þeir verði um 2,5 milljónir í ár. Ráðherrann segir að álagið á helstu leiðum inn og út frá höfuðborgarsvæðinu sé komið út fyrir þolmörk. Öryggi borgarbúa er jafnvel ógnað. „Ef þyrfti að rýma borgina og allt að fara í þessa átt [til norðurs í átt að Vesturlandi], einhver mikil rýming, þá værum við bara í mjög alvarlegri stöðu.“

Sprungnar samgönguæðar

„Leiðirnar hér inn og út úr höfuðborginni eru sprungnar. Algerlega sprungnar. Það fara ég held um 80 þúsund bílar um Ártúnsbrekkuna á hverjum degi. Hún er hætt að bera þetta. Reykjanesbrautin 16 til 17 þúsund bílar á hverjum degi. Hún er miðað við alla mælikvarða sprungin. Það sama á við hér um Vesturlandsveginn. Göngin uppi í Hvalfirði eru að nálgast það að það mun þurfa að takmarka umferð um þau á ákveðnum álagstímum…Það er raunar komið í þá stöðu núna að við þurfum bara að fara að senda slökkviliðið á vettvang. Það er orðið neyðarástand víða, sagði samgönguráðherra í samtali við Björn Inga Hrafsson í sjónvarpsþættinum Eyjunni á ÍNN. Jón hefur sætt þungri gagnrýni síðustu daga vegna niðurskurðar á fjármunum til endurbóta á vegakerfinu.

Jón Gunnarsson sagði að fjármunir í fjárlögum ríkisins dugi einfaldlega ekki til. Nú síðast hafi útgjöld ríkissjóðs á milli áranna 2016 og 2017 verið aukin um 52–53 milljarða. Af því hefðu vegamálin fengið 4,6 milljarða en hefðu þurft að fá 14 milljarða til þess að klára og fjármagna samgönguáætlun.

En við getum alveg rifjað upp umræðuna eins og hún var við fjárlagagerðina, kröfuna sem var um áherslu á heilbrigðiskerfið, veferðarkerfið, bæta kjör eldri borgara. Það var virkilega forgangsraðað í þessa málaflokka við fjárlagagerðina á þessu ári, í þverpólitískri afgreiðslu.

Risavaxin verkefni bíða

Jón sagði að verkefnin sem við stæðum frammi fyrir væru mjög stór. „Stærðirnar í þessu eru gríðarlegar í mjög brýnum verkefnum. Bara það að fara í Sundabrautina kostar kannski 45 til 50 milljarða. Taka þetta suðurfrá, frá Keflavíkurflugvelli og gegnum Hafnarfjörð, hvað á maður að skjóta á? 20 milljarðar. Suðurlandsveginn hér austur fyrir Selfoss. Ölfusárbrúin er sprungin, hún þolir ekki alla þessa þungaflutninga…Þetta er allt saman jarðgangaígildi. Tökum öll þessi verkefni og förum svo aðeins lengra. Teigsskógur, sem er mjög brýnt, og ekki síst í ljósi ánægjulegrar atvinnuþróunar á Vestfjörðum…sex milljarðar í Teigsskóg.“

Ráðherrann nefndi einnig Dýrafjarðargöng, Dettifossveg, Berufjarðarbotn og brú yfir Hornafjarðarfljót, – fækkun einbreiðra brúa á hringveginum. Fjárþörfin væri minnst upp á 65 milljarða og þó væri ekki allt inni í því. Þetta væri megin ástæða þess að hann hefði sett af stað vinnu við að skoða nýjar lausnir við fjármögnun vegaframkvæmda. „Ég hef sagt að í ljósi þessara aðstæðna, þá þurfum við að leita einhverra leiða. Ef við ætlum að taka eitthvað annað þá þurfum við að taka frá einhverjum öðrum málaflokkum,“ sagði Jón og nefndi áætlaða tölu sem var lögð fram á Iðnþingi í síðustu viku um að 65 milljarða króna þyrfti til að bæta úr fyrirliggjandi þörf fyrir úrbætur á þjóðvegakerfinu.

Horfir til ferðamanna

Jón sagði að ákveðið jafnvægi væri í því sem hið oipnbera setti til hliðar í vegmálum. „Þetta verður svona nema við förum eitthvað að auka skattheimtuna,“ sagði hann og átti þar við að vegakerfið yrði trauðla lagað nema til kæmi aukið fjármagn. Í því samhengi má rifja upp að hinn nýji samgönguráðherra lét verða eitt fyrsta verk sitt þegar hann tók við embætti á dögunum að skipa um nýjar leiðir í fjármögnun samgöngumannvirkja. „Það er með þetta í farteskinu sem ég tók ákvörðun um það að setja þessa vinnu af stað. Skilgreina þessi megin stóru verkefni. Hvað kostar þetta okkur? Hver yrði þátttaka þeirra sem skapa vandamálið, það er að segja ferðamannanna í að borga þetta niður með okkur? Ég hef svona líkt þessu við það þegar við fórum í uppbyggingu á megin flutningskerfi raforku. Þá byggðum við virkjanir, við fundum stóra kaupendur sem gátu keypt af okkur megnið af raforkuframleiðslunni. Þeir byggðu upp dreifikerfið og þess vegna borga íslensk heimili og almennur fyrirtækjarekstur lægsta raforkuverð sem er hjá þjóðum sem við berum okkur saman við,“ sagði Jón.

Greinilegt er að ráðherrann horfir til þess að leita leiða til að láta erlenda ferðamenn greiða meir til viðhalds og uppbyggingar vegakerfisins. „Nú erum við komin með þennan stóra kúnna inn í vegakerfið hjá okkur [ferðamenn] og hvernig getum við þá mögulega fengið hann til þáttöku? Það er auðvitað þekkt aðferð þessi vegagjaldahugmynd og ég bíð bara spenntur eftir að fá niðurstöðu þessarar vinnu sem mun sýna okkur hvernig þetta gæti litið út. Þetta er viðkvæmt mál, sérstaklega fyrir þá sem fara reglulega, dags daglega til vinnu eða skóla eða eitthvað slíkt um þessar leiðir. Við verðum auðvitað í allri gjalddtöku að taka tillit til þess…Fólk er að átta sig á því að við þurfum nýja hugsun í þetta.“

Öryggi og hagræði í vegabótum

Fram kom í þættinum að gjaldtöku í Hvalfjaðargöngum eigi að ljúka á næsta ári. Þau hafa oft verið nefnd sem fyrirmynd þess að taka megi veggjöld til að fjármagna samgönguframkvæmdir. „Það er hægt að fara alls konar leiðir. Megin stefið í mínum huga er það að þeir sem eru að nota þetta mest í sínu daglega lífi, að gjaldheimtan megi ekki vera íþyngjandi fyrir þá. Það þurfi helst að vera meiri ávinningur af breytingunum sem eiga sér stað heldur en nemur þessari gjaldtöku.“ Þar átti ráðherrann við tímasparnað, öryggi í samgöngum og sparnað í eldsneyti. Jón sagðist skilja vel viðbrögð aðila á Suðurlandi gegn veggjöldum þar sem fólk væri ekki vant þeim. Umræðan um veggjöld væri þroskaðri á Vesturlandi.

Jón nefndi dæmi um að vegabætur skilað miklum ávinningi, ekki síst í tengslum við öryggi. „Það hefur ekki orðið banaslys á þeim hluta Keflavíkurvegarins sem var tvöfaldaður, á þeim kafla. Þetta var sá kafli sem á voru flest banaslys á Íslandi áður en þessu var breytt. Við sjáum alveg að þjóðhagslegi ávinningurinn af þessu er gríðarlegur. Það er talið að banaslys, ef það er hægt að segja verðmiða – þú setur aldrei verðmiða á tilfinningar fólks. En bara þjóðhagslegi skaðinn við það að einstaklingur ferst í banaslysi er talinn vera um 650 milljónir króna. Menn hafa reiknað þessa tölu út. Setjum það svo í samhengi við það að mislæg gatnamót kosta 500 til þúsund milljónir, svona þumalputtaregla. Við sjáum bara hvað þjóðhagslegi ávinningurinn er gríðarlegur. Umferðaróphöpp og slys eru mjög þungur baggi í heilbrigðiskerfinu okkar.“ Jón sagði innviði íslenska vegakerfisins áratugum á eftir nágrannalöndunum.

Gætum gert stóra hluti

Jón Gunnarsson sagði að það gleymdist stundum í umræðunni að við erum mjög fámenn þjóð í mjög stóru landi. „Innviðauppbygging verður hlutfallslega alltaf mjög dýr hjá okkur. Það mun taka 20 til 30 ár að greiða fyrir það umferðaátak sem við getum sett í gang. Við getum gert mjög stóra hluti á næstu fimm til átta árum. Mjög stóra hluti.“

Verkefnin eru óþrjótandi. Ég held við séum með á þjóðvegakerfinu okkar núna bara eitthvað um 60 einbreiðar brýr, bara svo það sé tekið. Þetta eru mjög dýrar framkvæmdir, mörg af þessum mannvirkjum eru börn síns tíma og það þarf að endurnýja þau.

Í umræðunni vísaði Björn Ingi Hrafnsson til þess að víða væru vegir sem enn eru ómalbikaðir, jafnvel á sjálfum hringveginum. Samgönguráðherra samsinnti þessu. „Það býr þarna fólk sem býr við þessi skilyrði á hverjum degi. Það þarf að keyra skólabörnum eftir þessum vegum á hverjum degi. Þannig er þetta fyrir vestan. Skógarströndin. Það kostar bara sex milljarða að byggja upp Skógarstrandarveginn. Við getum öll sett okkur í spor þessa fólks,“ sagði samgönguráðherra.

Jón Gunnarsson kallaði eftir samfélagslegu átaki til að leita leiða til lausna á þeim verkefnum sem bíða í samgöngumálum.