Úrskurðarnefnd velferðarmála hefur staðfest tvær ákvarðanir Sjúkratrygginga Íslands um að synja ungum transkörlum um greiðsluþátttöku vegna brjóstnámsaðgerða, þar sem aðgerðirnar falla ekki undir gildandi reglugerð um lýtalækningar. Þrátt fyrir læknisfræðilega greiningu á alvarlegri kynami og stuðning heilbrigðisstarfsfólks voru kærendur látnir bera allan kostnað af aðgerðinni, sem er um 850.000 krónur.
Í báðum málunum sóttu ungir trans karlmenn um greiðsluþátttöku hjá Sjúkratryggingum Íslands (SÍ) eftir að hafa gengist undir brjóstnámsaðgerð utan Landspítalans. Aðgerðirnar voru framkvæmdar af einkareknum lýtalæknum í kjölfar tilvísunar frá Transteymi Landspítala, þar sem báðir höfðu verið í kynstaðfestandi ferli í nokkur ár. Í báðum tilvikum töldu læknarnir sjálfir að greiðsla kæmi til frá SÍ og fullvissuðu sjúklinga um það, meðal annars með tölvupóstum og munnlegum staðfestingum.
Kærendurnir greiddu kostnað aðgerðarinnar í góðri trú um að fá hluta hennar endurgreiddan. Þeir vísuðu til þess að sambærilegar umsóknir hefðu nýverið verið samþykktar hjá öðrum trans körlum – með sömu tilvísun frá transteyminu og hjá sömu læknum. Í báðum úrskurðarmálum greindu kærendur frá mikilli vanlíðan vegna kynama, meðal annars höfuðverkjum, kvíða, félagslegri einangrun, og röskun á daglegu lífi. Brjóstnámið hefði haft veruleg jákvæð áhrif á líkamlega og andlega heilsu þeirra.
Sjúkratryggingar Íslands synjuðu umsóknum á grundvelli reglugerðar um lýtalækningar frá árinu 2009, þar sem aðgerð vegna brjóstnáms hjá trans körlum er hvorki talin upp í fylgiskjali reglugerðarinnar né samið um í samningi við viðkomandi sérgreinalækna. Þar sem ekki lá fyrir fyrirfram samþykkt undanþága, sagði stofnunin ekki heimilt að taka þátt í kostnaði.
Úrskurðarnefnd velferðarmála staðfesti synjanirnar í tveimur nánast samhljóða úrskurðum. Í rökstuðningi sínum lagði nefndin áherslu á að lagastoð væri ekki fyrir greiðsluþátttöku, þar sem aðgerðin væri ekki meðal þeirra sem taldar eru upp í reglugerð eða kæmu til samkvæmt samningi. Einnig var bent á að umræddar aðgerðir hefðu áður verið framkvæmdar á Landspítala og þar gætu aðrar reglur gilt um undanþágur.
Í báðum tilvikum byggðu kærendur einnig á ákvæðum laga um kynrænt sjálfræði og lögum um sjúkratryggingar. Þeir bentu á að skortur á greiðsluþátttöku fæli í sér skerðingu á jafnu aðgengi að heilbrigðisþjónustu og að þeir væru látnir bera fjárhagslega byrði sem aðrir einstaklingar með sambærilega þörf bæru ekki. Einnig töldu þeir synjanirnar fela í sér mismunun á grundvelli kyns eða kynvitundar.
Úrskurðarnefndin tók þó ekki efnislega afstöðu til þessara sjónarmiða um mismunun eða brot á kynrænu sjálfræðislögum, heldur einblíndi alfarið á formleg ákvæði reglugerðar og samningsskilyrða.
Í báðum málum kemur fram að læknarnir sem framkvæmdu aðgerðirnar hafi sjálfir talið greiðsluþátttöku koma til – og í öðru tilvikinu staðfesti læknirinn að hann ætti í átökum við Sjúkratryggingar Íslands vegna skorts á samningum um slíkar aðgerðir.
Kærendur sögðu niðurstöðuna vera þeim íþyngjandi og skjóta skökku við að aðrir einstaklingar í sambærilegri stöðu hefðu fengið samþykki á grundvelli sömu ferla. Þeir kvörtuðu yfir óskýrleika í reglum SÍ og að sjúklingar fengju rangar upplýsingar frá heilbrigðisstarfsfólki – sem þeir síðan þyrftu sjálfir að bera ábyrgð á fjárhagslega.
