Mannshvarf er skilgreint sem atvik þar sem einstaklingur hverfur, með óútskýrðum hætti. Lögreglan fær reglulega tilkynningar um horfna einstaklinga. Þegar lögreglan hefur eftirgrennslan að þessum einstaklingum koma þeir yfirleitt í leitirnar einum til tveimur sólarhringum eftir að tilkynning berst. Í einhverjum tilfellum ber eftirgrennslan ekki árangur.
Runólfur Þórhallsson, formaður kennslanefndar og aðstoðardeildarstjóri í greiningardeild ríkislögreglustjóra, segir að þegar lögreglu berst tilkynning um mannshvarf hefjist rannsókn, sem er á forræði lögreglustjóra þess umdæmis sem fær tilkynninguna. „Aðstæður geta auðvitað verið mjög mismunandi en í upphafi hvers máls er unnið með þær vísbendingar sem berast og eins stundar lögreglan sjálfstæða upplýsingaöflun. Iðulega er leitað aðstoðar björgunarsveita sem bætast þá við mannafla lögreglu og hafa björgunarsveitarmenn í gegnum árin aflað sér bæði mikillar reynslu við leit að týndu fólki, og eins menntað sig á því sviði. Á þessu stigi málsins kemur kennslanefndin ekki að rannsóknum mála, nema þá til að veita upplýsingar og ráðleggingar um framvindu hvers máls fyrir sig hvað varðar staðfest kennsl,“ segir Runólfur.
„Eitt af því sem lögreglan gerir í mannshvarfsmálum er að fylla út samræmt, alþjóðlegt form sem er útbúið af Interpol. Það er gert því sum mannshvarfsmál teygja anga sína til annarra landa. Eyðublaðið er mjög ítarlegt og markmiðið er að safna sem bestum upplýsingum. Það er þá fyrst sem kennslanefnd ríkislögreglustjóra kemur sem stoðdeild inn í rannsókn lögreglu. Þegar líkamsleifar finnast aðstoðar kennslanefnd lögregluembættin við að rannsaka það sem finnst, með það að markmiði að staðfesta kennsl viðkomandi. Innan kennslanefndarinnar eru réttarlæknir, tannlæknar og DNA-sérfræðingar og sérfræðikunnátta þessara aðila nýtist vel við þessar rannsóknir,“ segir Runólfur.
Runólfur segir að eitt af verkefnum kennslanefndarinnar sé að halda utan um svokallaða horfinnamannaskrá. „Í dag eru 210 nöfn á þeirri skrá. Elsta málið á þeirri skrá er frá 1930. Sökum þess að staðfestar upplýsingar og rannsóknargögn liggja ekki fyrir í öllum eldri mannshvarfsmálum, má álykta sem svo að málin séu mun fleiri, ef horft er til áranna fyrir 1930. Öllum þessum málum er haldið opnum, því undanfarin ár hafa komið upp mál þar sem hægt hefur verið að loka gömlum málum með DNA-rannsókn og veita fjölskyldum kærkomnar staðfestar upplýsingar. Auk þessarar skrár um mannshvörf á Íslandi er kennslanefndin með upplýsingar um 10 einstaklinga sem hafa horfið erlendis og erlend lögregluyfirvöld stjórnað rannsókn á. Elsta málið þar er einnig frá 1930,“ segir hann.
Ástæður mannshvarfa eru misjafnar. Þau getur borið að þannig að einstaklingur lætur sig hverfa, í lengri eða skemmri tíma. Þau geta einnig komið til vegna slysa eða sjálfsvíga og verða þau þá með þeim hætti að einstaklingur fellur í sjó, vatn eða gjótu. Þá geta mannshvörf einnig stafað af mannavöldum og hafa að minnsta kosti fimm óupplýst mannshvörf verið rannsökuð sem manndrápsmál á Íslandi.
Hér verður farið yfir nokkur mannshvörf á Íslandi.
Fréttablaðið greindi frá því 1. maí síðastliðinn að fiðluleikarinn Sean Bradley hefði horfið sumarið 2018. Hann hafði spilað með Sinfóníuhljómsveit Íslands í áratugi, ásamt því að kenna við Tónlistarskólann í Hafnarfirði um árabil. Hvarf Seans bar til með vægast sagt dularfullum hætti. Samkvæmt heimildum Fréttablaðsins hafði hann mælt sér mót við vinkonu sína í júní 2018. Þau ætluðu að keyra saman til Reykjavíkur og fara í kirkju. Hann mætti hins vegar ekki og þrátt fyrir ítrekuð símtöl náði hún ekki í hann. Ekkert spurðist til hans um tíma og kom sonur hans meðal annars til Íslands til að heimsækja hann. Sonurinn fann hins vegar föður sinn hvergi. Sean sagði síðan við vini sína á samfélagsmiðlum að hann væri kominn til Spánar. „Það fannst okkur öllum mjög skrýtið því hann var ekki fyrir að fljúga. Hann vildi helst ekki fara upp í flugvél,“ segir vinkonan. Sean er að sögn vina það flughræddur að það hafi haldið honum frá því að heimsækja fjölskyldu sína á Bretlandseyjum. Sean er með gigt og hreyfiskertur sökum þess. Hann gat einungis gengið stuttar vegalengdir án stuðnings. „Svo hvarf hann bara af Facebook og við höfum ekki heyrt neitt,“ segir hún. Rannsókn á hvarfi hans stendur enn yfir.
Þann 23. janúar á þessu ári greindi lögreglan frá því að tekist hefði að bera kennsl á höfuðkúpu Jóns Ólafssonar, sem hvarf á aðfangadag árið 1987. Talið var að hann hefði fallið í Sogið. Höfuðkúpan fannst svo þann 3. október 1994, en ekki var hægt að bera kennsl á hana fyrr en nú. Jón var faðir Birgittu Jónsdóttur, skálds og fyrrverandi kapteins Pírata. „Það er rosalega mikill léttir að fá að loka þessu, grafa hann og einhvern veginn fá fullkomna staðfestingu á því að hann sé í raun og veru dáinn. Þó svo að maður viti það á einhverju leveli, að þá er það ekki alveg raunverulegt þangað til maður fær líkamlega staðfestingu,“ sagði Birgitta í samtali við Fréttablaðið.
Tveir unglingspiltar, 13 og 14 ára, hurfu frá Keflavík 26. janúar árið 1994. Þeir Júlíus Karlsson og Óskar Halldórsson skruppu út og sáust aldrei aftur. Lögreglan rannsakaði málið af miklum krafti en þeir fundust aldrei. Vísbendingar bárust um hvar þá væri að finna, meðal annars voru þeir sagðir hafa sést á Suðurlandi og í bænum. Sporhundur leitaði þeirra og endaði slóðin alltaf við olíutanka niðri við sjó. Miklar kjaftasögur spruttu upp um hvarf þeirra, en þrátt fyrir mikla leit hefur aldrei komið í ljós hvað varð um þá.
Matthías Þórarinsson hvarf rétt fyrir jól 2010. Matthíasi var lýst sem sérlunduðum einfara sem bjó í gömlum Rússajeppa. Jeppinn fannst í janúar 2011, brunninn, skammt frá malarnámum á Kjalarnesi. Matthías var ekki í bílnum og engar vísbendingar að finna. Móðir hans, Þórgunnur Jónsdóttir, hefur ekki misst trúna á að hann skili sér. Hún segir erfitt að vita af hverju hann fór, en hefur enga trú á að hann hafi viljað binda enda á líf sitt. „Þetta hefur verið erfitt en ég veit að hann kemur,“ segir Þórgunnur og lýsir syni sínum sem skemmtilegum. Hún segir samband þeirra hafa verið afar gott, en hún var nýflutt á Kjalarnes þegar Matthías hvarf. Hann bjó í Rússajeppanum fyrir utan. Samkvæmt lögum er Matthías talinn af í dag, þar sem meira en þrjú ár eru liðin frá hvarfi hans.
Guðmundur Einarsson, horfinn 27. janúar 1974, sást síðast fyrir utan Alþýðuhúsið í Hafnarfirði. Hvarf Guðmundar var talið hafa borið að með saknæmum hætti, fimm menn voru dæmdir fyrir að hafa bannað Guðmundi, árið 1980. Mennirnir voru dæmdir að ósekju og málið því tekið upp mörgum árum seinna og fimmmenningarnir hreinsaðir af fyrri dómum.
Bjarni Matthías Sigurðsson, 79 ára trésmiður, hvarf 25. ágúst 1974, er hann var í berjamó skammt frá Hólahólum á Snæfellsnesi með dóttur sinni og tengdasyni. Hann fór á undan samferðafólki sínu í átt að bíl þeirra sem lagt var skammt frá þjóðveginum, en var hvergi sjáanlegur þegar þau komu um 15 mínútum seinna. Sporhundur rakti slóð Bjarna frá þeim stað er þau höfðu lagt bifreið sinni og upp á aðalveginn. Hrúga af berjum fannst við vegarkant skammt frá þeim stað þar sem Bjarni sást síðast.
Geirfinnur Einarsson, horfinn 19. nóvember 1974. Sást síðast fara á fund við ókunnugan mann frá heimili sínu í Keflavík. Fundurinn var talinn tengjast spíraviðskiptum, fimm menn voru dæmdir fyrir að hafa banað Geirfinni, árið 1980. Mennirnir voru dæmdir að ósekju og málið var tekið upp mörgum árum seinna og þeir hreinsaðir af fyrri dómum. Þrátt fyrir sama föðurnafn voru þeir Geirfinnur og Guðmundur ekki skyldir, en gjarnan er talað um mál þeirra saman sem Guðmundar- og Geirfinnsmálið.
Sigurður Þórir Ágústsson, horfinn 5. febrúar 1975, sást síðast fyrir utan vita á Reykjanesi.
Sturla Valgarðsson, horfinn 29. maí 1977. Sást síðast á Blönduósi.
Valgeir Víðisson, horfinn 19. júní 1994. Sterkur grunur var um að honum hefði verið ráðinn bani þá um nóttina.
Hörður Björnsson, horfinn 14. október 2015. Sást síðast á Laugarásvegi og var 25 ára þegar hann hvarf.
Þessi grein birtist fyrst í helgarblaði DV 6. júní 2020.
