Í Kiljunni í gær fjölluðum við um Franska svítu eftir Irene Nemirovsky, bók sem var næstum glötuð. Kom ekki út fyrr en sextíu árum eftir að hún var skrifuð, varð metsölubók og mun halda nafni höfundarins lengi á lofti.

Önnur bók sem við nefndum stuttlega til sögunnar er Líf og örlög eftir Vasily Grossman. Grossman var líkt og Nemirovsky gyðingur frá Úkraínu, hann var fæddur tveim árum síðar en hún, árið 1905.

Grossman varð fyrst frægur sem blaðamaður í stríðinu – hann skrifaði frásagnir af stórrorustum eins bardaganum um Moskvu, Stalíngrad, Kúrsk og Berlín.

Á þeim tíma var Grossman sanntrúaður stalínisti. En hann fór að bila í trúnni þegar Stalín hóf ofsóknir gegn gyðingum eftir stríðið. Grossman settist við að skrifa skáldskap, sagan Líf og örlög er feikilega breið lýsing og heimstyrjöldinni og fólkinu sem upplifði hana.

En þá var Grossman kominn í ónáð. Bækur hans fengust ekki útgefnar. Mikhail Súslov, hugmyndafræðingur Kommúnistaflokksins, á að hafa sagt við hann að Líf og örlög myndi ekki fást útgefin næstu tvö hundruð árin. KGB leitaði í íbúð Grossmans, gerði upptæk handrit og meira að segja borðann úr ritvél hans.

Fáir vissu líka af tilvist hennar. Grossman dó 1964, en loks tókst að smygla bókinni út úr Sovétríkjunum – þar hafði andófsmaðurinn Andrei Sakharov hönd í bagga – og hún kom út í Sviss 1980. Fyrsta útgáfan í heimalandinu leit ekki dagsins ljós fyrr en 1988.

Rétt eins og hjá Nemirovsky er þetta stórt og epískt verk – Nemirovsky skrifar í Franskri svítu um fall Frakklands árið 1940, Grossman um hildarleik heimstjaldarinnar – með stalínismann að bakgrunni. Persónurnar eru fjölmargar, það er verið að lýsa heilum þjóðum á umbrotatímum – og að nokkru leyti minna þau bæði á Tolstoj.

Vasily Grossman í heimstyrjöldinni.