Þjóðfélagstilraunin sem hér var í gangi á árunum 1995 til 2008 byggðist meðal annars á að koma hér á hluthafalýðræði. Samfélagi þar sem þegnarnir væru virkir á hlutabréfamarkaði, að þeir væru sjálfir að kaupa og selja og greiddu þannig stöðugt atkvæði með buddunni.
Þannig var algengt viðkvæði að það kæmi ekki að sök að fiskveiðikvótar hefðu verið afhentir útgerðarmönnum, þjóðin væri hvort sem er að eignast þá aftur í gegnum hlutabréf.
Margir þekkja að þessum tíma var fjöldi manns að versla með hlutabréf á vinnustöðum út um allt land. Þetta fólk safnaðist saman og ræddi hlutabréfaverð – var oft mikið niðri fyrir. Hljóp svo í tölvurnar til að kaupa eða selja.
Upphafið að þessu var þegar stjórnvöld, bankar og fjölmiðlar lögðust á eitt að fá Íslendinga til að kaupa bréf í Íslenskri erfðagreiningu. Þá var sagt að mesta áhættan væri að kaupa ekki hlut í deCode.
Það endaði með skelfingu. Þetta var hrein svikabóla. En ný bóla var blásin skömmu síðar í kringum bankana. Á þeim tíma tíndust útgerðarfélög út af markaðnum og svo Baugsfyrirtæki og brátt voru það bara bankarnir sem drottnuðu á hlutabréfamarkaðnum.
Hann hækkaði og hækkaði og í júlí 2007 var hann kominn í 9040 stig. Það er ein mesta hlutabréfabóla sögunnar. Á markaðnum var hutur bankanna næstum þrír fjórðu hlutar undir hið síðasta.
Þetta væri slæmt í hvaða samfélagi sem er, en á Íslandi var það einstaklega óheppilegt.
Íslendingar höfðu enga reynslu af hlutabréfamörkuðum. Þeir helltu sér út á markaðinn með furðulegri blöndu af bjartsýni og vanþekkingu, þeir kunnu ekki að varast hluti sem hefðu ekki fengið að líðast í samfélögum þar sem er lengri hefð fyrir hlutabréfaviðskiptum.Menn lærðu ekki af deCode ævintýrinu. Flest bendir til þessa að bankarnir hafi allir með tölu stundað stórfellda misnotkun til að halda uppi hlutabréfaverði – í því skyni blekkja hluthafa. Það á eftir að líða langur tími þangað til aftur verður starfandi alvöru hlutabréfamarkaður á Íslandi. Íslendingar og hlutabréf – það hljómar eins og lélegur brandari.
Hluthafalýðræðið reyndist vera gervilýðræði. Það er raunar sagt að þegar stór hlutfallstala þjóðar er komin út á hlutabréfamarkað – að þá geti verið stutt í hrun. Þá erum við farin að tala um píramíðaviðskipti.
Hugmyndafræðin bak við hluthafalýðræðið var gerð ódauðleg í orðunum „græða á daginn, grilla á kvöldin“ – þar er vísað til um borgara sem hafa engan áhuga á öðru en hlutabréfum, gróða og neyslu.
Þetta er í anda þeirrar visku Margaret Thatcher að það sé ekki til neitt sem heiti samfélag – að öll mannleg samskipti fari fram á markaði þar sem einstaklingarnir ota sínum tota.
