„Ég meina – þetta er endalaust kjaftshögg alltaf hreint. Það er alveg sama hvert þú leitar, þú færð aldrei almennileg svör. Enginn virðist vita neitt í sinn haus hvernig maður eigi að snúa sér í sambandi við hlutina,“ segir öryrki á sjötugsaldri sem stendur í ströngu við skattinn. Maðurinn, sem við skulum kalla Jón, skuldar skattinum rúmlega tvær milljónir króna vegna skattaákvörðunar fyrir árið 2014, þrátt fyrir að hann hafi verið lýstur gjaldþrota árið 2016.
Lokaðar dyr
Jón er í dag öryrki vegna ýmissa kvilla, meðal annars vegna slit- og vefjagigtar eftir langa ævi af erfiðisvinnu. Hann harkaði þó lengi af sér á vinnumarkaði en í kjölfar hrunsins fóru fjármálin í ógöngur. Hann sá sig því nauðbeygðan til að lýsa sig gjaldþrota árið 2016.
„Þá var ég með skattaskuld og mér var sagt að allt færi inn í gjaldþrotið. En ég er ekki enn kominn almennilega út úr þessu þroti. Ég er enn á svörtum lista eftir öll þessi ári, það er árið 2020 núna. Eftir tvö ár átti ég að vera frjáls til að byrja lífið upp á nýtt. En það fór aldeilis ekki þannig. Það er kannski vegna þess að ég er öryrki og hef ekkert bolmagn til að berjast fyrir mínum rétti. Það hlustar enginn á mig og það er alveg sama hvert ég sný mér, ég kem alls staðar að lokuðum dyrum. Það hefur enginn tíma til að hlusta eða veita einhver ráð. Það er eins og maður sé ekki til í þjóðfélaginu.“
Skattaskuldinni var lýst í þrotabúið sem reyndist eignalaust. Ári eftir gjaldþrotið barst tilkynning frá skattinum. Skattar vegna tekjuársins 2014 höfðu verið endurákvarðaðir. Þar með væri komin ný skuld, sem ekki félli undir gjaldþrotið, þrátt fyrir að eiga rætur að rekja til sömu skuldar og lýst var í búið.
Afturvirk skuld
„Já, þetta kom mér svolítið á óvart. Að fá svona bréf. Svo fór ég að spyrjast fyrir um hvað þetta væri og þá var mér sagt að ég gæti ekki borgað krónu inn á þetta, þá fengi ég alla skuldina, líka það sem lýst var í þrotabúið, aftur í andlitið. En það hvarflaði aldrei að mér að þetta færi svona.“
Sjónarmið skattsins er að við endurákvörðun sem þessa þá stofnist krafan í reynd við endurákvörðunina, en miði ekki við tekjuárið sem hún verður til vegna. Þar sem fyrningartíma krafna í þrotabúi Jóns var ekki lokið þá var Jóni bent á að ef hann færi að greiða inn á þessa nýju skuld, eða semja um hana, ætti hann á hættu að rjúfa fyrningu eldri kröfunnar og þar af leiðandi gæti skatturinn haldið áfram að rukka hana.
Jón kærði ákvörðun Ríkisskattstjóra til fjármála- og efnahagsráðuneytisins, en niðurstaðan var sú sama. Hann þyrfti að greiða þessa endurákvörðuðu skuld. Jón kom því skuldugur út úr gjaldþroti.
„Ég fékk bara bréf. Sem ég skildi ekki og fór með til lögmanns sem var svo yndislegur að fara yfir þetta fyrir mig og senda þeim bréf. Þá fékk ég þessa skýringu; að það var gerð afturvirk skattabreyting árið 2017 á skattaákvörðun frá 2014. Ég hélt að þetta væri bannað, en ég fæ hvergi svör um það hvernig megi breyta hlutunum svona á afturábak.“
Mistök endurskoðanda
Endurákvörðunina má rekja til mistaka sem áttu sér stað við framtal. Jón hins vegar gerði framtalið ekki sjálfur. Á þeim tíma hafði hann verktakalaun og treysti sér ekki til að sjá sjálfur um skattamálin.
„Ég taldi ekki eitt né neitt fram. Ég fór bara með allt mitt til endurskoðanda. Ég treysti því bara 100% að það væri allt rétt sem kæmi frá endurskoðandanum. En lögmaðurinn segir að þarna hafi einhver mistök verið gerð. Það sem kemur mér mest á óvart er að það sé hægt að gera þessa breytingu svona á afturábak og koma fólki í fangelsi skulda. Mér finnst þetta virka eins og einhver geðþóttaákvörðun hjá þessu fólki. Ég verð bara í sama fangelsinu það sem ég á eftir ólifað því ég á engan pening til að borga þetta. Ef ég ætti pening til að fara aftur í þrot myndi ég skoða að gera það. En ég á hann ekki til.“
Má éta það sem úti frýs
Jóni fannst þessi ákvörðun skattsins engan veginn geta staðist og leitaði til starfsfólks skattsins eftir ráðum. En fékk hann þar einhverjar leiðbeiningar, einhver ráð?
„Nei, ég fékk engin önnur svör en þau að ég yrði bara eltur. Þeir mega svo sem koma heim til mín og taka það sem ég á þar. En ég á ekkert í mínu innbúi. Dóttir mín á einn sófa og vinur minn annan. Ein vinkona mín á sjónvarpið, strákurinn minn á þrjá gítara sem eru þarna. Það eina sem ég á er rúmið og þeir mega bara taka það. Það er það eina sem ég á.“
Nýja lífið sem átti að taka við eftir gjaldþrotið kom aldrei. Nú hefur skatturinn gert árangurslaust fjárnám hjá Jóni vegna skuldarinnar, og hann sér ekki fram á að komast nokkurn tímann af svörtum lánshæfislistum.
„Af því að ég er öryrki þá svona eiginlega má ég bara éta það sem úti frýs. Mér finnst ég bara vera útskúfaður ræfill. Fyrir öllum. Ég fæ það á tilfinninguna að ég sé ekki þess virði að segja hæ við. Það er það viðhorf sem mætir mér þegar ég þarf að leita mér aðstoðar einhvers staðar í kerfinu. Ég vona bara að þetta blessaða fólk verði aldrei fullorðið eða veikist.“
