Hjálmar S. Ásbjarnarson segir að það sé út úr kortinu að hata og dæma fjöldamorðingja eins og Anders Breivik, Ted Bundy og Charles Manson. Þetta segir hann í pisti sem birtist á Vísi en pistillinn ber yfirskriftina Joker, geðheilbrigðisþjónusta og frjáls vilji.
Í pistlinum talar Hjálmar einmitt um kvikmynd Todd Phillips um Jókerinn sem kom út í fyrra. Myndin fjallar um geðræn vandamál aðalpersónunnar, Arthur Fleck, og hvernig hann fer frá því að vera götutrúður yfir í það að vera morðingi. Það vakti mikla athygli þegar myndin kom út að ástæðan fyrir því að Arthur varð að Jókernum var aðallega það hvernig samfélagið kom fram við hann.
Hjálmar telur að Joker sé besta og mikilvægasta kvikmynd síðasta árs, þá sérstaklega vegna þess hvernig myndin sýnir það hvað samfélagið getur farið illa með fólk. Hann segir Joker vera ákall til samfélags manna um mikilvægi geðheilbrigðisþjónustu en hann vill meina að ef Arthur hefði notið stuðnings frá samborgurum og fagfólki þá væru hverfandi líkur á að hann hefði orðið að Jókernum.
„Það er ekkert til sem heitir vont fólk, bara vondar aðstæður. Aðgengileg, niðurgreidd geðheilbrigðisþjónusta sem fókuserar sérstaklega á börn í áhættuhópum og foreldra þeirra er lykillinn að því að koma í veg fyrir þjáningu og hörmungar. Myndin Joker sýnir hvað gerist ef ekkert af þessu er fyrir hendi.“
Hjálmar segir að í gegnum aldirnar hefur fólk sem þjáist af geðröskunum verið dæmt sem slæmt, veikgeðja eða afbrigðilegt og í kjölfarið hefur því verið útskúfað úr samfélaginu. Hann segir að þetta megi rekja til frumstæðs skilnings á bæði mannshuganum og geðröskunum. „Að ákveðnu leyti er það rétt hjá Arthur þegar hann hrópar út í sjónvarpssal að ef hann hefði legið í götunni hefði fólk gengið yfir hann. Þó að þetta eigi ekki 100% við í upplýstu samfélagi nútímans þá eru þetta skilaboð sem eiga erindi í sögulegu samhengi. Og auðvitað eru fordómar ennþá til.“
Hjálmar bendir á að í kvikmyndinni leynist sýn á mannshugann sem hefur möguleika á að færa okkur nær skilningi og umhyggju og um leið fjær dómhörku og hatri. „Það hefur að gera með hugmyndir okkar um frjálsan vilja,“ segir Hjálmar en hann vill meina að flestir geti verið sammála um það að Arthur hafi aldrei ákveðið að verða kaldrifjaður morðingi. „Arthur var í rauninni eins langt frá því og mögulegt er að vera höfundur lífsferils síns. Móðir hans þjáðist af alvarlegri geðröskun. Hann var beittur ofbeldi í æsku. Aðstæður hans útsettu hann fyrir fátækt og hann mætti ekki skilnings samfélagsins sem hann var hluti af.“
Hann segir Arthur hafa uppfyllt nánast alla áhættuþætti fyrir þróun geðröskunar. „Hvar er hægt að segja að Arthur Fleck hafi haft frjálsan vilja?“ spyr hann. „Það ákveður engin sem barn að verða fjöldamorðingi. Anders Breivik, Ted Bundy, Charles Manson. Þetta er fólk sem var óheppið í lottói lífsins. Að dæma þetta fólk, og í kjölfarið hata þá er einfaldlega út úr kortinu.“
Hjálmar segir að Joker sé listaverk sem tekst að láta okkur finna fyrir samkennd í garð manneskju sem auðvelt væri að dæma sem vonda. „Við finnum til með honum því við sjáum lífið hans,“ segir hann. „Við sjáum að hann á ekki sök á því hvernig hann verður. Á hinn bóginn sjáum við að við dæmum af því við vitum ekki betur.“
Hjálmar vekur athygli á því að enginn velur sér foreldra sína eða í hvaða aðstæðum og í hvernig samfélagi hann elst upp í. „Það velur engin heilann sinn eða hvernig hann þróast. Það velur engin hvað hann upplifir,“ segir hann en bendir þó á að svo virðist vera sem að í ákveðnum aðstæðum þá hefur maður val. „En þetta val er aldrei algjörlega frjálst. Við erum alltaf háð reynslu okkar og því sem við höfum lært og að sjálfsögðu erum við háð lögmálum heilans. Að segja að innra með okkur búi sjálfstæður lítill karl með puttana á stjórnborði er andstætt öllu sem við vitum um mannshugann. Í þessu samhengi getur það verið góð hugaræfing að velta fyrir sér hversu mikið við öll skrifuðum handritið að eigin lífi og persónuleika?“
Hjálmar segir kvikmyndina vera listræna túlkun á þeirri staðreynd að aðstæður skipta öllu máli. „Það eru góðar fréttir því þetta þýðir að við getum breytt lífi fólks með því að breyta aðstæðum. Ef við sem samfélag gerum allt sem í okkar valdi stendur til að tryggja að börn upplifi ekki fátækt, áföll, skort á stuðningi og skilningsleysi erum við að auka líkur á að fólk geti notið sín sem fullorðnir einstaklingar. Þannig komum við jafnframt í veg fyrir að í samfélaginu vaxi upp lítill Arthur Fleck.“
Hann segir að það sé mannshuganum eðlislægt að dæma. „Við þekkjum það öll. Við erum hins vegar einnig með heila sem er náttúrulega fær um að sýna samkennd.“ Samkvæmt Hjálmari felst mikilvægi kvikmyndarinnar Joker í því að hún bendir okkur á tækifæri þar sem við sem samfélag getum virkjað samkennd og skilning í stað dómhörku og að aðgengileg, niðurgreidd geðheilbrigðisþjónusta sé lykilþáttur í að koma í veg fyrir ónauðsynlega þjáningu og harmleiki.
„Hugmyndin um frjálsan vilja hellir bara olíu á eld dómhörku og haturs. Við erum öll mótuð af því umhverfi sem við fæðumst inn í. Kvikmyndin Joker sýnir okkur dæmi þar sem barn fæðist inn í hörmulegar aðstæður. Samfélagið brást honum. Hvað myndum við gera?“
