Tyrkland er mótsagnakennt land, enda er sagt að þar togist austrið og vestrið á.

Hershöfðingjar í tyrkneska hernum hafa sagt af sér í mótmælaskyni við Erdogan forsætisráðherra og stjórn hans. Tyrkneski herinn er veraldlegur, undir sterkum áhrifum frá Bandaríkjunum, hershöfðingjar hafa setið í eins konar yfirríkisstjórn með helstu stjórnmálamönnum þar sem er í raun gert út um hugmyndafræðilegan ágreining við stjórn ríkisins. Stundum hefur tyrkneski herinn tekið völdin þegar upplausn ríkir í samfélaginu, hann lítur á sig sem útvörð gegn því að íslamstrú nái of sterkum ítökum í samfélaginu.

En nú er stjórn ríkisins í höndum flokks Erdogans sem er íslamskur að upplagi. Maður skyldi þá ætla að íslömsk gildi streymdu um samfélagið. En það er ekki víst. Mikill hagvöxtur hefur verið í Tyrklandi og vestræn neyslumenning er í mikilli sókn. Fólk flytur úr sveitum landsins til að komast í tæri við hana. Í sumum Istanbul og í bæjum og borgum meðfram ströndum landsins er í raun fátt sem minnir á íslam. Jú, það eru moskur og bænaköll, en fólk klæðir sig að vestrænum sið, neytir að vestrænum sið, drekkur áfengi. Flóttinn úr sveitunum er svo mikill að íbúatala Istanbul hefur þrefaldast á þrjátíu árum.

En flokkur Erdogans er samt fylgjandi íslamstrú – og herinn tortryggir hann. Efnahagsstefna Erdogans hefur skilað miklum árangri, hann hefur bætt samskiptin við Grikkland, en á sama tíma hefur Tyrkland fjarlægst Ísrael – sem getur verið afdrifaríkt. Hann er gagnrýndur fyrir að loka stjórnarandstæðinga inni, beita ritskoðun og þagga niður í blaðamönnum.

En Tyrkland er furðulegt land. Átrúnaðargoð þjóðarinnar er sem fyrr Kemal Ataturk – faðir Tyrkjanna. Það var Kemal sem átti stærstan þátt í að stofna Tyrkland úr rústum Ottómanveldisins eftir fyrri heimstyrjöldina og stríð gegn Grikkjum. Kemal var trúlaus, hann tók upp latínuletur, lét loka trúarskólum, boðaði kvenfrelsi. Skipaði Tyrkjum að taka upp evrópskan klæðaburð.

Myndir og styttur af Kemal eru alls staðar í Tyrklandi, á götum úti, í verslunum, á flugvöllum, í skólum. Ég ók um daginn eftir einni helstu götunni sem liggur meðfram Bosporussundi – á margra kílómetra kafla héngu uppi ljósmyndir frá ýmsum tímum í lífi hans. Það eru lög gegn því að óvirða nafn hans – og þeim er beitt. Kemal var upprunalega hershöfðingi og þar er herinn sem telur sig helsta gæslumann hugmynda hans. Og þótt flokkur Erdogans sé íslamskur að upplagi forðast hann líka að ganga í berhögg við arfleið Kemals, trúleysingjans og upplýsingarmannsins.

Minnismerki um Kemal Ataturk á Taksim torgi í Istanbul.