Guðríður, sem alltaf hefur verið kölluð Dúdda, var alltaf sterk og heilsuhraust. Hana dreymdi um að verða sjómaður og hún hefur aldrei forðast átök eða erfiði. „En hvers vegna er ég þá öryrki? Og hvers vegna bý ég í kjallaranum í þessum húsi úti í sveit, í þröngri íbúð innan um leifarnar af lífinu mínu, ein og án þess að hafa efni á að byrja nýtt líf? Ég á varla fyrir matnum út mánuðinn, þarf að lifa af lægsta öryrkjalífeyri,“ segir Dúdda en þegar hún var 36 ára og nýútskrifuð úr kennaranámi eignaðist hún sitt fjórða og fimmta barn.
„Synir mínir fæddust mótefnalausir. Ég missti annan drenginn, en hinn veiktist af heilahimnubólgu, þoldi síðan mistök lækna og náði sér aldrei, varð fjölfatlaður og þurfti aðstoð við allt. Næstu tuttugu árin sinnti ég drengnum, var honum móðir, vinur, sjúkraliði, stuðningsfulltrúi, félagsráðgjafi, bílstjóri, matselja og allt sem þurfti til að gera hans erfiða líf bærilegra. Þegar hann fór að heiman á sambýli var ég komin með vefjagigt, þrjú brjósklos og þrengingar í mænugöngum, slitin á líkama. Lífið sem ég lagði á hilluna þegar drengurinn fæddist var fokið út í veður og vind. Mér líður eins og mér hafi verið hent, að ég sé kartöflumamma sem allt líf hefur verið sogið úr. Mér finnst ég ósýnileg, finnst eins og ég sé ekki til fyrir samfélaginu, að mitt líf sé einskis metið.“
Þegar Dúdda var á unglingsaldri flutti hún til Akureyrar til að klára gagnfræðiskólann. Þegar hún var 16 ára gömul fór hún að búa með manni sem var mikill drykkjumaður og gekk samband þeirra engan veginn upp. Þau skildu eftir þrjú ár og maðurinn hvarf úr lífi Dúddu. Þau áttu þó barn saman, stúlku sem fæddist með hjartagalla og fór í uppskurð aðeins eins árs gömul. Stúlkan náði sér að fullu. Fjölskylda Dúddu flutti suður og hún fór með ásamt dóttur sinnni.
Þar kynntist hún manni og þau giftust. Við tóku ellefu ár sem Dúdda segir að hafi verið sér helvíti, líkamlegt og andlegt ofbeldi, linnulaus niðurlæging. Maðurinn þvældist víða í leit að betri lífi en komst aldrei undan sjálfum sér, ólukkan elti hann því hann var ólánið sjálfur. Þau fóru til Vestmannaeyja og Ísafjarðar og þaðan aftur í bæinn. Hjónabandið var á hálum ís og vildi maðurinn ættleiða barn til að bjarga því og Dúdda lét undan. Þau ættleiddu dóttur frá Sri Lanka. Hún málaði og teiknaði til að eiga eitthvað fyrir sig, en maðurinn hæddi hana, sagði allt ómerkilegt sem hún gerði.
Þá reyndi Dúdda að sleppa. Hún flutti í Mosfellsbæ og fór í kennaranám. Hún fékk íbúðina afhenta í október og flutti inn í desember, stuttu fyrir jólin. Þá kom maðurinn, hann þóttist vilja hjálpa til og fór ekki. Á aðfangadag hrinti hann Dúddu á hangikjötspottinn með þeim afleiðingum að hún brenndist illa. Þannig komu jólin. Dúdda rak hann út og taldi sig loks lausa. Undir janúarlok kom hann hins vegar að sækja dótið sitt og þá sauð upp úr.
Maðurinn barði Dúddu svo að hálsliður brákaðist, því næst reif hann í hárið á henni með þeim afleiðingum að hún fékk stóran skallablett. Dóttirin hringdi á lögregluna, sem kom og hirti manninn. En Dúdda kærði ekki, hún vildi ekki raska umgengnisrétti mannsins við dóttur sína, vildi ekki að hún missti föður. Ári síðar lenti dóttur hennar í slæmum félagsskap og komst undir mannahendur. Þá kom í ljós að maðurinn hafði misnotað báðar dætur hennar.
Dúdda kynntist nýjum manni sem hún hafði reyndar hitt áður á sjó löngu áður. Maðurinn kom til Dúddu til að laga rafmagn í íbúðinni. Eitt kvöld var vont veður og slæm færð, það varð úr að maðurinn gisti og svo fór hann ekki neitt. Þau fluttu saman austur í sveit og gerðu upp gamalt hús, eignuðust barn saman og gifta sig ári síðar.
Svo kom martraðarárið 1994. Maðurinn mjaðmagrindarbrotnaði en þá var Dúdda kasólétt af tvíburum. 18 ára dóttirin hjálpaði til á heimilinu en lenti í bílslysi og bíllinn eyðilagðist, enginn meiddist. Allt virtist ganga á afturfótunum og þá eignaðist Dúdda tvíburana, sex vikum fyrir tímann. Fyrri tvíburinn lifði en sá seinni var með hjartagalla og fékk streptakokkasýkingu. Læknarnir stóðu yfir drengnum í hálfan sólarhring við að handpumpa hann, en það dugði ekki til. Hann dó áður en hann fékk að lifa.
En hinn drengurinn lifði en var mjög veikur með heilahimnubólgu. Hann virtist ætla að ná sér þegar honum var gefið lyf fyrir mistök sem leiddu til skemmda í heilanum. Hann varð fjölfatlaður og varð ósjálfbjarga og þurfti aðstoð við allt. Drengurinn varð meginverkefni og tilgangur Dúddu næstu tuttugu árin. Hún lagði allar sínar fyrirætlanir á hilluna. Ekkert af því sem hún hafði ráðgert í lífinu eða látið sig dreyma um áður passaði saman við umsjón með fjölfötluðu barni.
„Þar sem ég komst ekki út að vinna fór ég að taka að mér saum og fataviðgerðir og prjónaði lopapeysur í gríð og erg sem ég seldi, auk þess að sauma og prjóna allt á börnin. Kerfið hér heima bauð ekki upp á mikið, passaði illa við það sem mér hafði verið innrætt í Kennaraháskólanum af Dóru Bjarnason um þarfir fatlaðra barna. Okkur stóð lítil sem engin hjálp til boða. Mér fannst við verða að flytja út, flýja land, ef drengurinn ætti að fá þjónustu við hæfi. Svo við fluttum til Noregs. Með börnin okkar fjögur, það yngsta 6 mánaða.“
„Að koma til Noregs var satt best að segja eins og að koma inn í ljósið eftir að hafa þvælst um í myrki,“ segir Dúdda en þar fékk sonur hennar mikla hjálp sem hún hafði ekki fengið á Íslandi. „Við höfðum aldrei kynnst slíku viðhorfi heima. Þar þurftum við að berjast fyrir hverju sem okkur vanhagaði um og okkur var alltaf tekið eins og við værum að reyna að ljúga eitthvað út. Kerfið gekk út á að efast um að okkur vanhagaði um nokkuð í raun, ef það viðurkenndi þörfina lét það okkur vanalega fá eitthvað of lítið og alltaf mjög seint.“
„Noregur var okkur góður,“ segir Dúdda en þar sem Ísland átti sterkar taugar í þeim fluttu þau heim aftur eftir 8 ára dvöl. „Við fluttum til Akureyrar og þar var tekið frábærlega á móti okkur í skólanum og af starfsfólki bæjarins.“ Þau mættu þó sama skilningsleysinu í kerfinu og Dúdda fór að finna til. „Síþreyta og linnulausir bakverkir, handleggurinn varð máttlaus þegar ég var að stinga upp kartöflur, ég var farin að bogna undan álagi.“
Dúdda sótti um pláss fyrir fatlaða drenginn sinn á sambýli. „Ég fór í viðtal hjá konu sem spurði hvernig hann borðaði, hvernig hann væri baðaður, hver aðstoðaði hann með klósettferðir, hvernig honum var sinnt þegar honum leið illa, hvernig hann færi að sofa og hvernig hann færi út undir bert loft og svo framvegis. Þegar ég var búin að leysa úr þessu flestu, stoppaði konan allt í einu og horfði á mig: Nei, þetta er ekki hægt, þetta er starf fyrir átta manneskjur. Þetta er eina hrósið sem ég hef fengið fyrir að sjá um fjölfatlaðan son minn í rúm tuttugu ár. En auðvitað er þetta ekki hrós. Þetta var bara viðurkenning á því að ég sleit mér út, mér var slitið út við að sinna drengnum, eiginlega án aðstoðar.“
Hún segir mikið álag hafa verið á heimilinu. Þau hjónin skiptust á að sinna drengnum, hann var líka orðinn flogaveikur og því þurfti að vakta hann stöðugt. „Ég tók næturvaktina og hann tók við á morgnana og kom börnunum á fætur áður en hann fór í vinnu. Við breyttum húsinu svo það var hjólastólafært, það var í raun eins og sjúkrastofnun og við eins og starfsfólk. Og það kostaði sitt. Samt vorum við að reyna að lifa eðlilegu lífi. Þegar Hrunið kom mögnuðust skuldirnar og álagið jókst enn, fjárhagsáhyggjur hvolfdust yfir lífsbaráttuna, sem var nógu erfið fyrir. Árið 2009 varð álagið manninum mínum ofviða og hann lést úr hjartaáfalli.“
Eftir hrunið stóð Dúdda ein eftir með þrjá unglingsdrengi og skuldsetta húseign. Hún var orðin öryrki og slitin. Hún lifði sjálf á núðlum og brauði, svo drengirnir fengju nóg. Hún leitaði að nýju lífi og kynntist manni sem vildi stofna með henni heimili. Þau keyptu íbúð saman en hann dó skyndilega, nánast í höndunum á henni og aftur missti hún allt. Þá fékk Dúdda taugaáfall og líf hennar hélt áfram að rakna upp í mótlæti sem engan enda virtist ætla að taka. Þegar hún greindist með krabbamein í brjósti ákvað að flytja suður til að geta leitað lækninga.
Dúdda er í dag að ljúka námi í Háskólanum. Hún býr í lítilli ósamþykktri kjallaraíbúð út í sveit innan um bækurnar og búslóðina sem tilheyrir svo miklu stærra húsi. Hún á aldrei krónu í lok mánaðar og tekur lán fyrir mat, það er vonlaust að láta örorkubæturnar duga. Dúdda skilur ekki hvað hún hafi gert til að verðskulda þessa stöðu.
„Ég er bara rétt rúmlega sextug, en ég er strax komin í ruslakistuna. Það er búið að afskrifa mig. Ég hef alið upp börnin og nú er ekki hægt að hafa af mér meira gagn. Mér dettur oft í hug kartöflumamma. En ég er hérna enn þá, ég er enn til inni í mér. Ég lifi. En stundum finnst mér eins og ég sé aðeins til fyrir sjálfri mér. Oft finnst mér eins og ég sé jafn ósýnileg öðrum og huldufólkið, að aðeins þau skyggnu geti séð mig.“
