*Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir er höfundur árbókar Ferðafélagsins 2017. Bókin nefnist Við Djúpið blátt – Ísafjarðardjúp. Ólína á ættir að rekja til Ísafjarðar, fluttist þangað 14 ára gömul með fjölskyldu sinni og var þar í menntaskóla. Síðar fluttist hún til Reykjavíkur og lærði íslensku, bókmenntir og þjóðfræði við Háskóla Íslands. Hún starfaði meðal annars sem sjónvarpsfréttamaður, borgarfulltrúi og háskólakennari en sneri aftur til Ísafjarðar árið 2001 til að taka við starfi skólameistara Menntaskólans á Ísafirði. Hún varð þingmaður Samfylkingarinnar á árunum 2009–2013 og 2015–2016.
Kolbrún Bergþórsdóttir hitti Ólínu og ræddi við hana um nýju bókina, árin á Ísafirði, starfsferilinn, pólitíkina og skáldskapinn.*
Ólína er á förum frá Ísafirði, flytur suður í sumar. „Ég get lagt þessa bók, sögu um mannlíf, náttúru og líf við Djúp í gegnum aldirnar, á borð með mér í kveðjuskyni,“ segir hún.
Hún segir bók sína að sumu leyti frábrugðna fyrri árbókum Ferðafélagsins þar sem ríkari áhersla sé á þjóðfræði og sögu en oft áður: „Ferðafélagsbækurnar fjalla allar um náttúru, staðhætti og örnefnasögu og það gerir þessi bók vitanlega líka. En ég ákvað að skrifa hana sem þjóðfræðingur og íslenskumanneskja. Mér finnst að rithöfundur verði alltaf að skrifa út frá eigin styrkleika. Ég er hvorki jarðfræðingur né grasafræðingur þó að ég geti sem fræðimaður gert þeim efnum skil upp að vissu marki og geri það að sjálfsögðu. En ég leitaði víða fanga, meðal annars í fornbókmenntirnar, sagnfræðina, endurminningabækur, ferðalýsingar og fleira, því ég fjalla einnig um atvinnu- félags- og menningarsögu og sagnageymdina og þjóðfræðina. Ég vona að bókin opni þann heim fyrir þeim sem gengur um svæðið og ferðast um það. Um leið vona ég að hún sé markvert innlegg í átthagasöguna.
Ritun þessarar bókar hefur gefið mér mjög mikið. Hún hófst strax árið 2013 og stóð með hléum í nokkur ár.“
Þú ert að flytja frá Ísafirði, af hverju?
„Öllu er afmörkuð stund. Tíma mínum á Ísafirði er lokið. Ég er hætt á þingi og það eru ekki störf fyrir háskólamenntað fólk á Ísafirði eins og staðan er núna. Nú hefst nýr kafli í lífinu. Þegar ég fór vestur ákvað ég að ég myndi vera þar meðan ég hefði erindi og gæti gert samfélaginu gagn. Þegar mér finnst því erindi lokið þá flyt ég mig um set.“
Heldurðu að umhverfið á Ísafirði hafi mótað þig á einhvern hátt?
„Já, það fer ekki hjá því að maður taki svipmót af umhverfi sínu og nærsamfélagi. Ég hef samt alltaf fundið fyrir því að ég er ekki innfæddur Ísfirðingur. Ég er aðkomumanneskja og þótt ég hafi að mörgu leyti fallið ágætlega inn í samfélagið fyrir vestan þá kem ég úr nokkuð öðrum heimi og inn í þann heim er ég að hverfa aftur núna.
Ég hef auðvitað orðið fyrir áhrifum af því að vera þarna, kannski ekki síst af náttúrunni og því að hafa átt þess kost að ganga um fjöll og firnindi og rifja upp söguna. Í sumar, síðasta sumarið sem ég bý fyrir vestan, ætla ég að taka að mér nokkrar göngu- og útivistarferðir fyrir Ferðafélagið um Vestfirði og þá býst ég við að kveðja fjöllin.“
Ólína er mikil útivistarmanneskja og náttúruunnandi. „Já, ég var hestamaður í 40 ár, alin upp á hestbaki og alltaf í sveit á sumrin sem krakki.“ Á seinni árum hefur hún verið björgunarsveitarmaður með björgunarhund og tekið leitarútköll hjá Landsbjörg þegar fólk týnist.
Af hverju ertu í björgunarsveitinni?
„Það byrjaði með því að ég fékk mér hund og vildi finna verðugt verkefni fyrir hann. Mig langaði ekki til að hafa hann sem stofudýr. Þegar maður byrjar að þjálfa jafn mikilvæga björg og leitarhundur er þá áttar maður sig smám saman á ábyrgðinni sem fylgir því að starfa með björgunarsveitum. Áður en ég vissi af þá var ég farin að þjálfa sjálfa mig til þess að geta tekið útköll með hundinn, og áður en langt um leið vorum við farin að leita að fólki við misjafnar aðstæður. Við höfum verið samstarfsfélagar, ég og Skutull, í hátt í áratug og tekið upp undir 40 útköll. En af því þú spyrð hvers vegna, þá finnst mér að fólk eigi að láta gott af sér leiða. Það getur maður gert með ýmsu móti öðru en því að skrifa bækur eða taka þátt í stjórnmálum. Lífið er fullt af tækifærum og allar manneskjur eru margskiptar. Það getur enginn steypt sig í eitt mót, ég get það að minnsta kosti ekki.“
Tekur það ekki á að leita að týndu fólki?
„Jú, það getur vissulega gert það sérstaklega þegar niðurstaðan er sorgleg, sem hún er því miður alltof oft. Síðast tók ég þátt í leitinni að Birnu Brjánsdóttur, það tók á alla sem að leitinni komu. Veðrið var vont fyrstu dagana og við Skutull tókum erfið leitarsvæði í byrjun svo þetta reyndi á okkur bæði andlega og líkamlega.“
Þú hefur fengist við alls konar störf á ferlinum, starfað í fjölmiðlum, fengist við kennslu, verið alþingismaður og skrifað bækur. Er eitthvað af þessu sem er skemmtilegra en annað?
„Hæfileikum mínum hefur verið fleygt niður á öll þessi svið og í öllum þessum störfum hef ég hugsað: Ó, hvað ég er heppin, að fá að vinna við það sem ég hef virkilega ánægju af. Ég gæti ekki hugsað mér að vera í starfi þar sem ég væri farin að finna fyrir leiða, enda held ég að starfsánægja skipti öllu varðandi það að ná árangri í starfi.
Kennslustörf eiga mjög vel við mig og sem skólameistari fannst mér mjög skemmtilegt að byggja upp og þróa skólastarf í framhaldsskóla. Samskipti við unglinga geta verið mjög gefandi og lærdómsrík. Maður er aldrei eingöngu kennari heldur lærir maður líka af sínum nemendum.
Ritstörf og fræðimennska eiga líka vel við mig. Það er kannski helst að pólitíkin sé slítandi starf. Ég var aðeins farin að finna að ég var tilbúin að skipta. Það er svo merkilegt að um leið og maður fer að hleypa þeirri hugsun að þá kemur forsjónin og svarar því á sinn hátt. Það gerðist hjá mér.
Ég veit ekki hvað ég hefði enst lengi í starfi þingmannsins, því þingseta er mikið annríkisstarf. Maður fær alltof lítinn tíma til að vinna vel og það á ekki við mig. Ég verð að fá að rannsaka mál og skoða gögn. Ég er svo mikill grúskari í mér og ég verð að fá tíma til að yfirvega afstöðu mína til einstakra mála. Því fylgir mikil ábyrgð að vera þingmaður og taka þátt í löggjafarstörfum og það þreytti mig stundum að vera kastað á milli verkefna. Síðan var ætlast til að maður væri tilbúinn með ræður eða svör fyrir fjölmiðla hér og nú varðandi mál sem höfðu ekki einu sinni verið kynnt fyrir manni. Þessi hraði er líka einkenni fréttamennskunnar og kannski það sem mér líkaði síst við hana. Það var svo oft verið að fleyta kerlingar í stað þess að fara ofan í mál. Það er hvorki gefandi né gæfulegt til lengri tíma litið.“
Ertu jafnaðarmaður í eðli þínu?
„Ég er félagshyggjukona, kannski aðeins meira til vinstri en meginstraumurinn. Samt hef ég aldrei litið á mig sem sósíalista. Ég er sósíaldemókrati.
Meðan við greiðum til samfélagsins af okkar eigin tekjum þá á að nýta það fjármagn í þágu samfélagsins. Mér hefur sviðið að fylgjast með því undanfarna áratugi hversu hagsmunaöfl á Íslandi ráða miklu, þau hafa tekið stjórnun landsins í sínar hendur. Það er skuggalegt að horfa upp á það.“
Hvaða hagsmunaöfl?
„Sterkar atvinnugreinar til dæmis, eins og fjármálakerfið og útgerðarauðvaldið. Ferðaþjónustan er að komast í þessa stöðu, er orðin mjög sterk atvinnugrein og sýnir tilburði í þá átt að taka til sinna ráða. Stjórnmálamenn verða að hafa sterk bein gagnvart þessu og minna sig á það dag hvern að þeir eru í þjónustu almennings. Annars vegar eru almannahagsmunir, hins vegar sérhagsmunir. Það eru almannahagsmunirnir sem eiga alltaf að vega þyngst.“
Hvað varð Samfylkingunni að falli?
„Ég vil ekki meina að Samfylkingin sé fallin en hún missti fótanna. Ég held að hún hafi ekki þolað kjörtímabilið eftir hrun. Hún færðist of mikið í fang og gat ekki staðið við öll þau kosningaloforð sem gefin höfðu verið. Þrjú þungavigtarmál runnu út í sandinn á því kjörtímabili: Evrópusambandsmálið, sjávarútvegsmálin og stjórnarskrármálið. Ég held að það hafi ráðið úrslitum um hrun Samfylkingarinnar. Það skapaðist vantrú sem flokkurinn er ekki búinn að bíta úr nálinni með ennþá.
Eftir að Jóhanna steig til hliðar tók við forystukreppa. Það var greinilegt að það var ekki eining innan flokksins um hvert skyldi stefna og flokkurinn fylkti sér ekki einhuga á bak við þann formann sem kjörinn hafði verið. Við bættist svo stjórnmálaþreyta og reiði almennings.
Við skulum samt ekki gleyma því að ríkisstjórn Jóhönnu lyfti grettistaki. Reisti landið úr rjúkandi rúst og kom efnahagslífinu aftur á réttan kjöl. Sú ríkisstjórn sem nú situr og sú sem sat á síðasta kjörtímabili hafa í rauninni verið að njóta ávaxtanna af þeim ákvörðunum sem teknar voru í ríkisstjórn Jóhönnu.“
Heldurðu að Samfylkingin geti risið upp úr rústunum?
„Já, en ég held að þetta sé langhlaup en ekki spretthlaup. Stjórnmálaflokkar geta ekki krafist trausts, eins og manneskjur í lífinu verða þeir að ávinna sér traust. Það er ekki hægt að laga allt með auglýsingapésum og góðri kynningarstarfsemi. Heilindi verða að vera til staðar. Ef menn eru sjálfum sér samkvæmir þá verður málflutningur þeirra trúverðugur og traustið vex.“
Heldurðu að núverandi ríkisstjórn sitji út kjörtímabilið?
„Ég efast um það. Ég held að það sé ekki næg samstaða þar innanborðs. Mér líst auðvitað ekkert á þá hægri stefnu sem verið er að reka í þessari ríkisstjórn. Hún er með einkavæðingaráform í heilbrigðismálum og gerir endalausa sparnaðarkröfu á rekstur hins opinbera. Nú eru nógir peningar til og það svigrúm á að nota til að byggja upp, bæta og næra innviði samfélagsins eins og heilbrigðis-, mennta- og samgöngukerfi. Þessar meginstoðir verða að vera í lagi en eru eiginlega í molum eftir langvarandi fjársvelti og niðurskurð. Núna væri lag, í stað þess að lækka skatta og ívilna sterkum atvinnugreinum, að taka tekjur inn í ríkissjóð og nýta þær til að byggja upp samfélagsstoðir.“
Það hefur stundum verið sagt að eftir fimmtugt sé erfitt fyrir konur að fá vinnu. Er það þín reynsla?
„Já. Það er mjög lítið rými fyrir konur sem eru eldri en fimmtugar á vinnumarkaði. Ég sé þær ekki mikið nýráðnar í góðum stöðum.“
Það er líka sagt að það sé erfitt fyrir alþingismenn að fá vinnu? Stundum er eins og þeir mæti andúð þegar tilkynnt er um að þeir séu komnir í nýtt starf.
„Já, og það er alltaf gert að fréttum ef þeir sækja um störf, sem vinnur gegn þeim og hefur áhrif á atvinnumöguleikana. Það er svo mikill tvískinnungur uppi í þessum efnum. Annars vegar er uppi krafa um að starf alþingismannsins sé ekki ævistarf, það verði að eiga sér stað endurnýjun og útskipting. Gott og vel, en þá verða menn líka að eiga afturkvæmt inn í samfélagið eftir að hafa þjónað á Alþingi. Þingmannsstarfið er samfélagsþjónusta og menn eiga ekki að gjalda fyrir það, þótt þeir eigi ekki að njóta neinna forréttinda heldur. Fólk á að fá að njóta hæfileika sinna, menntunar og þekkingar, en það er misbrestur á því þegar stjórnmálamenn eru annars vegar.
Kannski eimir líka eftir af því viðhorfi að ef stjórnmálamaður sem er hættur fær starf þá sé það einhvers konar fyrirgreiðsla, en það er ekki þannig.“
Víkjum aðeins að skáldskap. Þú hefur skrifað bækur, þar á meðal er ljóðabók.
„Ég hef alltaf verið yrkjandi. Ljóðin verða til þannig að eitthvað kemur til mín. Svo fer það eftir stemningunni hvort ljóðið er rímað eða órímað og hvort í því er tregi eða kæti. Mér finnst gaman að búa til vísur og nota hefðbundna formið. Sem betur fer eru skáld farin að vinna aftur með bundna málið sem var bannorð þegar ég var í háskóla. Þá gaf ekkert ljóðskáld með sjálfsvirðingu út ljóðabók í hefðbundnu formi. Mér finnst vera þroskamerki þegar menn þora að blanda því nýja saman við það gamla.“
Ég veit að þú lest mikið, hvaða skáld eru í uppáhaldi?
„Ég er bókaormur og hef alltaf verið alæta á bækur en ég er svolítið hefðbundin. Mín eftirlæti eru Þórbergur, Laxness, Einar Ben, Davíð og Steinn. Svo elska ég Theódóru Thoroddsen, Ólínu Andrésdóttur, Guðrúnu frá Lundi og Ólöfu frá Hlöðum. En ég hef líka unun af því að lesa mörg yngri skáld. Kristín Marja Baldursdóttir er til dæmis í miklu uppáhaldi. Ég hef verið að skrifa bókagagnrýni af og til síðustu ár og hef átt þess kost að kynna mér það sem er að koma frá íslenskum höfundum. Þar er mikil gróska.“
Við hvað ertu að vinna þessa stundina?
„Núna er ég að vinna í sjálfstæðu rannsóknarverkefni sem er mjög spennandi. Það er of snemmt að upplýsa umfjöllunarefnið en þetta er menningarsögulegt og þjóðfræðilegt verkefni sem ég vona að verði að bók innan tíðar.“
Gætirðu hugsað þér að skrifa skáldsögu?
„Það er ekkert útilokað að ég skrifi skáldsögu. Ég er með ákveðna hugmynd sem mig langar til að útfæra ef lífið leyfir.“
Undir lokin er rétt að víkja að einkalífinu. Þú hefur verið gift ansi lengi. Hver er galdurinn við farsælt hjónaband?
„Ég bara veit það ekki“ segir Ólína og hlær. „Ég kynntist manninum mínum, Sigurði Péturssyni, nítján ár gömul. Við höfum alltaf verið eins og tvær perlur í einni skel. Okkur hefur gengið vel að vinna saman úr því sem lífið hefur fært okkur. Við höfum sömu áhugamál, erum pólitískt, sagnfræðilega og fræðilega þenkjandi. Við höfum gaman af útivist. Við erum mjög lík að mörgu leyti þótt skaphöfnin sé ekki alveg sú sama. Hjónaband byggist á samábyrgð tveggja og gagnkvæmri tillitsemi. Hingað til hefur okkur lánast að dansa í takt og ég vona að guð gefi að okkur lánist það áfram.“
