Sveinn Kjartansson matreiðslumeistari segir tímabært að samfélagið geri upp tímabilið þegar fólki með HIV-veiruna var útskúfað. Sveinn, sem er nýjasti gesturinn í podcasti Sölva Tryggvasonar er einn þeirra sem lifði af HIV-faraldurinn eftir að hafa smitast í Noregi á fyrri hluta níunda áratugarins. Í flugvélinni á leiðinni heim til Íslands las hann grein um veiruna og ákvað í kjölfarið að fara í mælingu:
„Þetta var lítil biðstofa á Borgarspítalanum og ég kynnti mig með fullu nafni. Ég man að konan í afgreiðslunni sussaði á mig þegar ég sagði: „Ég er kominn til að fara í svona hommakrabbameinspróf.“ Það var þó nokkuð af fólki á biðstofunni og þetta var eitthvað sem þótti ekki viðeigandi að tala mikið um. En viku seinna var svo hringt í mig og læknirinn sagðist vilja hitta mig í Domums Medica. Ég vissi náttúrulega hvað klukkan sló, en var samt ekki undirbúinn undir þennan skell. En svo tók Haraldur Briem læknir á móti mér og sagði mér að ég væri smitaður. Hann tilkynnti mér að það væru nær engar líkur á bata og að ég ætti ekki mikið eftir. En hann gerði það mjög fallega og hafði róandi áhrif á mig. Svo lét hann mig fá lítið blað þar sem var búið að skrifa reglur um hvað ég mætti gera og hvað ekki og hvernig ég ætti að umgangast annað fólk. Í stuttu máli var nánast ekkert sem ég mátti gera innan um annað fólk.“
Sveinn segist því hafa gengið út með þá vitneskju að hann væri stórhættulegur og var auk þess uppfullur af skömm:
„Ég bjó á þessum tíma hjá vinkonu minni og nýfæddum syni hennar. En þegar ég sýndi henni miðann reif hún hann bara og sagði þetta vera algjöra dellu og að ég þyrfti ekki að flytja út. Það var algjör lífsbjörg hvernig hún brást við og hvernig hún kom fram við mig. Hún í raun bjargaði mér með því að lána mér dómgreind og styrk og stappa í mig stálinu. Þetta tímabil er í raun í ákveðinni móðu og það voru klárlega vinir mínir sem héldu í mér lífsviljanum fyrst um sinn og ég á þeim líf mitt að þakka. Þau héldu loganum í lífskertinu mínu gangandi þegar ég var á mínum erfiðasta stað,“ segir Sveinn, sem segir erfitt að lýsa því hvernig það hafi verið að vera HIV smitaður á þessum tíma á Íslandi.
„Það var í raun mjög erfitt að vera hommi á Íslandi í kringum 1980 óháð því hvort að maður væri smitaður af HIV eða ekki af því að fordómarnir voru miklir. Ég hafði upplifað mig öðruvísi og útundan nánast alla tíð, en svo fékk ég endanlega staðfestingu á því þegar ég smitaðist af HIV. Þá leið mér eins og ég væri algjörlega útskúfaður og að ég hafi fengið endanlega staðfestingu á því að ég væri skítugur og ætti að vera útundan. Það er gríðarlega erfitt að líða þannig og tekur langan tíma að vinna sig út úr því. Ég óttaðist enn frekari útskúfun og deildi því bara með mínum allra nánustu að ég væri smitaður. Mér leið stundum eins og ég væri með handsprengju innanklæða sem tikkaði og ég vissi ekki hvenær hún myndi springa. Svo var líka mikil aðgreining innan hinsegin samfélagsins. Við hinir smituðu og svo hinir. Hinir vildu vita hverjir við værum svo að þeir gætu forðast okkur.“
Sveinn segir að á þessum tíma hafi staðan á Íslandi verið mun verri fyrir samkynhneigða en í mörgum öðrum löndum. Hann segir að það hafi breytt miklu fyrir sig þegar hann flutti til Hollands.
„Það var ekki fyrr en ég kom til Hollands sem ég lærði að vera hommi í dagsbirtu og þar var viðhorfið allt öðruvísi. Viðkvæðið var að allir ættu að passa sig og taka ábyrgð á sér, en á sama tíma var nánast gengið út frá því að allir væru smitaðir, þannig að það var ekki sama aðgreining og á Íslandi. Ég man vel eftir fyrsta stráknum sem gekk ekki í burtu þegar ég stofnaði til kynna við hann þó að ég væri búinn að segja honum frá smitinu. Hann sagði að í Hollandi horfði samkynhneigða samfélagið þannig á þetta að ábyrgðin væri allra. Viðmótið var allt annað í Hollandi og þar náði ég að anda aftur.“
Þegar Sveinn fór smám saman að átta sig á því að hann myndi líklega lifa fleiri ár tók við að mæta veruleikanum og tilfinningum sem hann hafði deyft í langan tíma.
„Það hljómar skrýtið að segja það, en neyslan hjálpaði mér að fúnkera frá degi til dags og ná að flýja hversdagsleikann og þjónaði þannig ákveðnum tilgangi. Ég fór að nota mikið gras og endaði á að reykja yfir mig og fór í meðferð. Ég hef ekki reykt kannabis síðan, en ég kunni samt ekkert að vera edrú. Ég endaði í raun sem algjör fyllibytta í kringum árið 2000. Afneitunin var orðin algjör og sjúkdómurinn var orðin afsökun fyrir því að halda áfram að drekka. Á endanum varð mér alveg ljóst að ég var ekki að deyja úr HIV, heldur var ég að deyja úr alkóhólisma. Sjálfseyðingarhvötin var í raun orðin eins og annað eðli og það var á ákveðinn hátt erfitt að horfast í augu við það að ég væri ekki að deyja úr HIV, af því að þá þurfti ég að takast á við lífið aftur og glíma við allar tilfinningarnar sem ég hafði lokað inni. Ég hafði í mörg ár verið með allar mínar eigur í kassa svo að það væri auðvelt að ganga frá eftir mig. Þannig að það var skrýtið að byrja að lifa upp á nýtt.“
Sveinn hefur nú verið edrú í meira en tuttugu ár. Hann hefur stýrt eigin matsölustöðum, kaffihúsum og sjónvarpsþáttum, setti á stofn Fylgifiska og ber nú fram kræsingar fyrir starfsfólk Seðlabankans. Hann segist þakklátur og glaður í dag og hefur lært mikið af ferðalaginu:
„Ég er einn þeirra sem lifði af. Lífið gaf mér annað tækifæri og það er langt frá því að vera sjálfsagt. Reynslan af þessu öllu saman býr innra með mér og ég hef fengið innsýn inn í andlegt líf. En það er hollt fyrir samfélagið í heild að líta í eigin barm gagnvart þessum tíma og gera þetta tímabil upp. Mjög margir halda enn í dag að þeir smitist af HIV jákvæðum einstaklingi sem er í meferð. Við erum ekki komin lengra en það. En mitt uppgjör gagnvart þessu tímabili er núna komið og mér fannst löngu tímabært að segja mína sögu.“
Hægt er að nálgast viðtalið við Svein og öll viðtöl og podcöst Sölva Tryggvasonar inni á solvitryggva.is
