Leikarinn ástsæli, Sigurður Sigurjónsson, hefur skapað einhverja eftirminnilegustu karaktera íslenskrar leiklistarsögu. Hann byrjaði feril sinn kornungur og hefur aldrei litið um öxl þrátt fyrir að þjást af mikilli feimni.
Siggi, eins og við þekkjum hann flest, fæddist rigningarsumarið mikla 1955. Móðir hans var verslunarkona alla tíð og barðist fyrir bræðurna tvo, en faðir hans féll milli skips og bryggju þegar Siggi var einungis fimm ára gamall.
„Við ólumst upp þrjú og auðvitað var þetta fjárhagslegt basl, það var ekkert um tryggingakerfi eða aðra aðstoð að fá á þessum tíma eins og þekkist í dag. Í minningunni var þetta þó ofsalega skemmtilegt basl enda átti ég yndislega móður sem reyndist okkur vel. Hún var svo hvetjandi og hafði mikinn húmor. Við hlógum mikið og það var alltaf gaman, en þetta var á þeim tíma þegar ekki þótti til siðs að ræða mikið fráfall og það var gert af góðum hug. Hún vildi ekki ýfa upp sárin og þar af leiðandi voru myndir og allt sem tengdist föður mínum fjarlægt af heimilinu. Það var ekki fyrr en löngu seinna sem við bræðurnir fengum í raun að kynnast honum í gegnum bræður hans og önnur skyldmenni, sem og auðvitað mömmu. Það þótti okkur vænt um. Þetta var bara tíðarandinn, en við leituðum hann svo uppi og fengum þá sögurnar, sem gaf okkur mikið. Bara það að nota orðið pabbi reyndist mér erfitt. Á skólagöngunni heyrði ég auðvitað setningar á borð við „gerði pabbi þinn það“ og „segðu pabba þínum það“. Ég hugsaði skiljanlega oft, ekki get ég sagt neitt svona en það var þeim mun betra að geta svo loksins sagt sjálfur „komdu til pabba“ þegar ég varð sjálfur svo lánsamur að verða faðir. Satt best að segja brá mér að mega allt í einu segja þetta orð og enn notalegra að heyra svo frumburðinn kalla mig sjálfan svo pabba í fyrsta sinn.“
Lukkulegur með lífið
Siggi státar í dag af þremur börnum og sex barnabörnum en það sjöunda er væntanlegt í heiminn innan skamms. Hann segist ekki geta verið lukkulegri með lífið.
„Ég er nú búinn að vera giftur í rúma þrjá áratugi en starf mitt var vafalaust erfitt fyrir konuna mína og börnin. Hún áttaði sig þó mjög fljótt á því hvurs lags vinna þetta var og laugardagskvöldin okkar voru oft á mánudögum. Það er nú samt bara eins og með leigubílstjóra og sjómenn, þetta lærist og heimilið tekur mið af. Ég held að allir hafi verið sáttir og fengið eitthvað annað í staðinn. Börnin mín höfðu sem betur fer gaman af því að fara í leikhús og komu oft með mér í vinnuna. Það var eflaust einhver bónus. Ég var mikið í barnaleikritum sjálfur meðan þau voru að alast upp og þá var leikið alla laugardaga og sunnudaga. Það er auðvitað ekki hagstætt fyrir þriggja barna föður og fjarri því að vera fjölskylduvænt starf. Maður var ekkert alltaf í stuði til að fara að heiman, en það er ekkert sem heitir að vera ekki í stuði þegar þú mætir í leikhúsið. Þú ert kannski grjótfúll á bílastæðinu fyrir utan, en svo um leið og þú ert kominn inn í búningsherbergi ertu kominn í gírinn. Þannig er það í öllum störfum, læknirinn getur verið í óstuði heima hjá sér en það þýðir ekkert þegar hann er kominn inn á skurðstofuna. Maður lærir fljótt að víra sig upp í sprellið. Krakkarnir mínir fundu alveg örugglega fyrir því að eiga þekktan pabba en sjálfur þekki ég satt best að segja ekkert annað. Ég er búin að vera svo lengi tiltölulega áberandi en það hefur aldrei háð mér eða stjórnað lífi mínu. Ég fer á pöbbinn og mæti þá alltaf vinsemd og liðlegheitum. Fólk er annaðhvort að skamma mig eða þakka mér fyrir og það er bara eðlilegt. Ég var nú inni í stofu hjá fólki í tuttugu ár svo það er ósköp skiljanlegt að fólk þekki nefið á mér, en ég lifi nú bara venjulegu lífi rétt eins og hver annar Íslendingur.“
Sperrtir Spaugstofumenn
Spaugstofustimpillinn er vafalaust einn sá langlífasti á ferli Sigga en árið 1985 spratt fyrsti vísir Spaugstofunnar. Siggi var þá að leikstýra áramótaskaupinu og komst í fyrsta sinn í kynni við Karl Ágúst Úlfsson.
„Ég fann strax hvað við áttum vel saman, en við vorum valdir saman félagarnir fimm fyrir hálfgerða tilviljun. Fyrsti þáttur Spaugstofunnar kom svo út 1989. Fram að þeim tíma hafði grín í íslensku sjónvarpi verið á öðru plani þar sem ekki þótti til siðs að gera grín að forseta eða biskupi en þarna færðum við mörkin aðeins. Grín er auðvitað breytingum háð og breytist daglega með Netinu og öllu því, þó í grunninn breytist það ekki. Auðvitað eldist maður og hefur ekki smekk fyrir sama gríni, en það er líka allt í lagi, við þurfum ekkert öll að fíla það sama. Að mínu mati á allt grín rétt á sér svo framarlega sem það er á gráu svæði og ögrandi en það má ekki vera ósmekklegt – það þarf samt helst að vera fyndið svo það virki. Við í Spaugstofunni höfum unnið mjög náið í langan tíma og erum í dag algjörlega frábær fjölskylda. Það hefur aldrei slitnað slefið á milli okkar og ég fullyrði að það muni ekki gera það. Við vinnum alltaf annað slagið saman, tveir eða þrír, og hittumst alltaf í morgunkaffi einu sinni í viku eins og gamlir menn gera. Það gefur okkur mikið og við erum ansi sperrtir – það er aldrei að vita hverju við tökum upp á.“
Aðspurður hvort aðdáendur megi gera sér vonir um endurkomu gengisins segir Siggi að fæst orð beri minnsta ábyrgð og glottir í kampinn.
„Það er ýmislegt verið að hugsa og bralla, við nennum ekkert að hætta. Spaugstofan kemur held ég aldrei aftur, en það er engu að síður enn bensín á tankinum. Við höfum aldrei deilt okkar á milli sem er alveg einstakt í svona löngu samstarfi, þrátt fyrir að vera allir mjög ólíkir. Það er einhver kemistría á milli sem límir okkur saman og í dag eru fjölskyldur okkar jafnframt mjög nánar, svo þegar maður horfir í baksýnisspegilinn sér maður að þetta er auðvitað svolítið sérstakt allt saman.“
Leikið ótrúlegustu manngerðir
Tæpum tveimur vikum áður en þetta viðtal er tekið frumsýndi Siggi leikverkið Útsendingu sem sýnt er um þessar mundir í Þjóðleikhúsinu. Hann undirbýr sömuleiðis endurkomu Einræðisherrans en sú sýning gekk fyrir fullu húsi fyrir tæpu ári. Textann hafi hann því meðvitað geymt áfram í handraðanum.
„Þegar það er ákveðið að leikrit verði ekki sett upp aftur þá tæmist diskurinn ósjálfrátt. Ef það er hins vegar sagt að það eigi að setja sýninguna aftur upp þá geymist textinn, svona að mestu leyti. Auðvitað hef ég hundrað sinnum gleymt texta og það hafa allir leikarar gert, en það hefur aldrei komið alvarlega að sök. Eflaust þarf maður að hafa meira fyrir því með árunum að læra og muna, en það verður eins og hvert annað handverk að læra texta og maður kemst í þjálfun í því rétt eins og í öllu öðru. Það er engu að síður full vinna að læra texta, en ég þekki ekkert annað enda hef ég unnið við það í fjörutíu og fimm ár.“
Siggi segir ferilinn hafa byrjað rétt eins og hjá svo mörgum þrátt fyrir að feiminn hafi elt hann allar götur.
„Ég byrjaði að leika í gegnum skátahreyfinguna, hún skipti sköpum og var merkilegur félagsskapur. Þar þótti til siðs að vera með atriði, leika skrítlur og þarna fann ég fyrst mína köllun þótt sviðsljósið hafi aldrei verið neitt fyrir mig. Mér líður ekki vel á mannamótum, sem er ákveðin fötlun en ég lifi með henni. Áður en ég vissi af var ég svo kominn í leiklistarskóla og fjórum árum síðar, eftir útskrift var hringt í mig úr þessu húsi sem við erum stödd í í dag. Sveinn Einarsson, sá merki og ágæti maður, var þá þjóðleikhússtjóri og bauð mér vinnu hér. Hann var örlagavaldur í mínu lífi því ég hef starfað hér meira og minna síðan í öll þessi ár. Hann réð því svolítið minni framtíð, sem betur fer, og reyndist mér vel. Fyrstu árin var ég mikið upp á grínhöndina en umræddur Sveinn hafði nú sem betur fer vit á að leiða mig út í drama samhliða því svo ég á honum mikið að þakka. Auðvitað fær maður stimpil í gegnum Spaugstofuna en ég hef líka leikið alls konar dramatísk hlutverk. Það má alveg vera að ég hafi það orð á mér að vera góði gæinn en þegar ég lít til baka hef ég leikið ótrúlegustu manngerðir, hvort sem það er djöfullinn eða Hitler, eitthvert ómenni í sjónvarpi eða kvikmyndum, nú eða Ragnar Reykás, Kristján Ólafsson eða Svamp Sveinsson, ég hef komið svo víða við.“
Siggi er skiljanlega alvanur spurningunni hvaðan karakterarnir komi en hann segir útilokað að svara til um það.
„Þeir koma auðvitað að stórum hluta úr mínum eigin ranni. Í Spaugstofunni verða þeir til í samstarfi við félaga mína og þá fer auðvitað allt eftir viðfangsefninu þótt handbragðið sé úr mínum haus. Lykillinn að Ragnari held ég sem dæmi að sé sá að þar hitti fjandinn ömmu sína en þar fyrir utan hefur þjóðin alltaf gaman af svona leiðindamönnum. Ég hef nú leikið hann á hnjánum í þrjátíu ár.“
Það má ekki allt lukkast vel
Spurður hvort hann geri greinarmun á gamanhlutverkum eða dramatískum segir Siggi það úrelta hugsun.
„Hér á árum áður var gerður greinarmunur og jafnvel litið niður á gamanleik. Það hefur breyst hratt með minni kynslóð frá því ég var að byrja. Í dag flokkum við leikara síður og sjálfur hef ég alltaf sagt að þetta sé bara spurning um góðan eða slæman leikara, þetta er ekki mikið flóknara en það. Auðvitað geta menn hæglega fest í einhverju boxi og ég hef klárlega gert það á einhverjum tímapunkti, en leikari verður að vera meðvitaður og vakandi fyrir því. Maður þarf alltaf að fá ögrandi verkefni og þá er þetta ekki spurning um góða eða vondan karlinn, það getur hins vegar reynst ögrandi glíma fyrir leikara að setja sig í spor siðspillts manns eða illmennis því það er auðvitað hlið sem maður þekkir ekki neitt. Það er auðveldara að setja sig inn í hugarheim venjulegs fólks, en í grunninn skiptir auðvitað öllu máli að efnið sé alvöru.“
Hvernig finnur þú hrottann í sjálfum þér?
„Ætli það sé ekki einhver hrottapúki í okkur öllum, einhvers staðar. En það er engin ein aðferð, maður hefur enga sérstaka holu að grafa í, maður fer bara í samstarf og þá er þetta allt spurning um handrit, leikstjóra og meðleikara. Þetta er samvinna og svo kemur maður bara með tillögur og tilboð. Ég hef leikið svo rosalega mörg skemmtileg hlutverk og verið heppinn að fá fjölbreytt verkefni. Þótt ég sé núna kominn í seinni hálfleik sé ég að ég á afskaplega litríkan feril að baki, það væri ósanngjarnt að segja annað. Sem betur fer finnst mér enn ofsalega gaman að starfa í leiklist, en svo er það þetta, að þótt sumar rullur takist ágætlega er ekki endilega alltaf skemmtilegast að leika þær. Það fer svo mikið eftir sýningunni sjálfri, hvernig að henni var staðið. Eðlilega hef ég líka fengið alls konar gagnrýni, stundum góða og stundum mjög vonda. Ég held að með tímanum læri leikari að vinsa úr það sem gagnast manni og hvað ekki. Sumt verður maður að hlusta á og ég tek margt inn á mig og hugsa með mér að kannski sé eitthvað til í þessu, en hins vegar finnst mér sumt beinlínis ósanngjarnt, það er þó sjaldnast þannig. Stundum er það líka bara þannig að maður gerir mistök, hittir ekki naglann á höfuðið og er jafnvel bara rangur maður á röngum stað. Það var vitleysa að kasta manni í þetta hlutverk eða jafnvel rangur leikstjóri, það er allt til í þessu. En það er alltaf þannig í listum, hvort sem það er í leiklist, myndlist eða ritlist, það lukkast ekkert allt og það má heldur ekki allt lukkast því manni verður að mistakast, því þannig fær maður viðspyrnu aftur. Maður ætlar sér samt aldrei að mistakast því maður er alltaf að reyna slá í gegn, en þá er eins gott að átta sig á því að það mun aldrei verða þannig.“
Leikhúsið lifir allt af
Siggi hefur samhliða leik starfað talsvert við leikstjórn og sett til að mynda upp fjöldann allan af barnasýningum. Hann segir leikstjórnina þó ekki vera ástríðu hans.
„Ég er fyrst og fremst leikari, þótt ég hafi mjög gaman af því að leikstýra því sem hentar mér og mér finnst að ég ráði við. Það er alveg frábært að leikstýra börnum en tekur auðvitað á þolinmæðina, það vill til að ég hef hana. Ég er ekkert að leikstýra í augnablikinu en leik mikið þótt ég sé nú ekki tvítugur lengur. Að mínu mati er svo mikilvægt að hafa, ekkert endilega mig, en leikara sem eru í eldri flokki og eru í leikrænu ástandi. Ég held að hver þjóð þurfi að passa upp á það. Þú vilt eiga nokkrar gamlar kerlingar og karla á sviðinu sem enn eru í formi. Það sem hefur bjargað mér er hvað ég hef fengist við margar rullur sem láta mig fást við mikið líkamlegt „action“, það hefur svona verið mín líkamsrækt.“
Aðspurður hvort það sé ávanabindandi að láta klappa fyrir sér á hverju kvöldi segir Siggi svo ekki vera.
„Ég upplifi það ekki þannig en auðvitað nýtur maður þess að það hafi tekist vel til og þakkar fyrir það. Mér þykir afskaplega vænt um það hvað fólk elskar leikhús og er duglegt að sækja leikhúsið. Þess vegna eru ákveðin forréttindi að vinna við það sem manni finnst svona gaman. Leikhúsið breytist auðvitað og fer í gegnum hæðir og lægðir, ferðast í gegnum tískusveiflur og allt það. Þetta er háð svo mörgu en það sem er merkilegast, hvað sem má segja um gæði leikhússins, er það að leikhúsið hefur lifað allt af, hvort sem það er vídeó, sjónvarp, kvikmyndir eða internet. Alltaf stendur Þjóðleikhúsið, og öll leikhús í heiminum, og við erum að gera nákvæmlega sömu hlutina uppi á sviði. Samt er þessi ógnartæknibylting fyrir utan – það er alveg merkilegt. Sjálfum finnst mér í grunninn bara gaman að segja góða sögu, hvort sem hún er á sviði eða hvíta tjaldinu. Auðvitað eru önnur vinnubrögð við kvikmyndagerð en í grunninn er þetta nákvæmlega það sama. Hvernig segjum við þessa sögu á sem áhrifaríkastan hátt. Í leikhúsinu hugsum við það aldrei sem svo að við séum að segja sömu söguna aftur og aftur því þótt þú vitir hvað þú eigir að segja eru alltaf nýir áhorfendur í salnum, þeir eru svo stór partur af þessu. Við vitum aldrei hver viðbrögðin verða, svo kvöldið verður aldrei eins. Það er hlegið meira eða grátið minna og það þarf alltaf að spila með þetta, þannig að þótt sagan sé sú sama segjum við hana alltaf á ólíkan hátt.“
Hefur hugurinn aldrei reikað til Hollywood?
„Nei, ég hugsa aldrei þangað. Ég hef verið svo heppinn að fá að leika mikið hér á landi, bæði á sviði og í sjónvarpi að það fullnægir mér alveg. Tilhugsunin um að verða frægur í Hollywood hefur aldrei náð til mín. Eflaust eru meiri peningar þar, en ég fæ fullnægju í að leika hér heima. Lífið er þó ekki bara í leikhúsinu því það er líka suður í Hafnarfirði með barnabörnunum mínum. Mér finnst svo gott að vera með fólkinu mínu. Maður fer kannski hægar yfir, en ég er mikill útiverumaður, elska að ferðast um landið, er sprækur og spila golf, bara þetta klassíska eins og allir hinir strákarnir og stelpurnar.“
