Jóhann Páll Jóhannsson, stjórnmálahagfræðingur og þingframbjóðandi Samfylkingarinnar, fer hörðum orðum um störf ríkisstjórnarinnar í pistli sem birtist í Kjarnanum í gær. Þar útskýrir Jóhann að neyðarástand ríki í atvinnumálum á Íslandi, og í fyrsta skipti sé atvinnuleysið hér meira en á hinum Norðurlöndunum.
Hann bendir á að stór hluti atvinnulausra eigi erfitt með að ná endum saman, og að margir þeirra hafi neitað sjálfum sér um heilbrigðisþjónustu, vegna fjárhagsvandræða. Jóhann segir að þessu verði að kippa í lag í dag, annars gætum við staðið frammi fyrir vandamáli í áður óþekktri stærð.
„Það ríkir neyðarástand í atvinnumálum á Íslandi. Meira en 20 þúsund manns eru án vinnu og hátt í 5 þúsund hafa verið atvinnulaus í meira en ár. Þetta er nýr veruleiki fyrir okkur. Í fyrsta skipti síðan mælingar hófust er atvinnuleysi meira hér en á hinum Norðurlöndunum. Niðurstöður spurningakönnunar sem var lögð fyrir félagsmenn ASÍ og BSRB í desember gefa til kynna að helmingur atvinnulausra eigi erfitt með að ná endum saman og meirihluti þeirra hafi neitað sér um heilbrigðisþjónustu vegna fjárhags undanfarna mánuði. Ef ekki er gripið strax til markvissra aðgerða er hætt við því að afleiðingarnar verði varanlegar: ójöfnuður og lagskipting á vinnumarkaði aukist og fátækt og félagsleg vandamál af áður óþekktri stærð festist í sessi. “
Jóhann vill meina að „atvinnuleysisflóðbylgjan“ sé ekki bara tilkominn vegna heimsfaraldurs kórónaveiru, heldur sé hún líka ríkisstjórninni að kenna. Hann segir að opinber fjárfesting sé talsvert lægri en á mörgum stöðum í Evrópu og heldur því fram að í lok sumars hafi eigendur fyrirtækja í raun fengið borgað til að segja upp starfsfólki.
„Atvinnuleysisflóðbylgjan var ekki bara afleiðing af heimsfaraldri og nauðsynlegum sóttvarnaraðgerðum heldur skrifast hún líka á hægagang og ráðaleysi ríkisstjórnarinnar í efnahags- og atvinnumálum. Opinber fjárfesting hefur dregist umtalsvert saman í kórónukreppunni og ólíkt snörpum viðbrögðum víða í Evrópu voru íslensk fyrirtæki látin bíða mánuðum saman eftir ríkisábyrgðarlánum og rekstrarstyrkjum. Hlutabótaleiðin reyndist vel í fyrstu en var eyðilögð með hertum skilyrðum síðla sumars um leið og eigendum fyrirtækja voru greiddir ríkisstyrkir til að segja upp starfsfólki. Afleiðingin er sú að langtum lægra hlutfall vinnuafls á Íslandi hefur verið á hlutabótum undanfarna mánuði heldur en víðast hvar í Vestur-Evrópu. Kreppan á Íslandi varð þannig dýpri en hún hefði þurft að vera og atvinnuleysið meira.“
Þá skýtur Jóhann á sérstaklega á Sjálfstæðisflokkinn, sem hann segir vilja einungis senda opinbert fé endurspegli það markaðshegðun einkafjárfesta. Jóhann segir flokkinn ekki vilja „velja sigurvegara“, þó þeir hafi sjálfir gert og tekið þátt í slíku um árabil.
„Það er á svona tímum sem höfuðmáli skiptir hvaða stjórnmálaöfl eru við völd og hvaða stefna ræður för. Allir flokkar segjast vilja binda enda á fjöldaatvinnuleysið en færri eru reiðubúnir að gera það sem raunverulega þarf til að skapa fjölbreytt atvinnutækifæri í einkageiranum og hjá hinu opinbera. Sá stjórnmálaflokkur sem fer með málefni iðnaðar og nýsköpunar og yfirstjórn opinberra fjármála í ríkisstjórn Íslands hefur bitið í sig að opinbert fé eigi fyrst og fremst að elta og spegla markaðshegðun einkafjárfesta; annars sé ríkið að drýgja þá höfuðsynd að „velja sigurvegara“, ákveða hvaða greinar skuli vaxa og hverjar ekki – sem er að vísu einmitt það sem var gert með ívilnunum til stóriðju og ríkistryggðri bankaútrás á árunum fyrir hrun og tíðkast enn á hverjum degi með stuðningi við landbúnað í formi tolla á erlenda samkeppni og stuðningi við útgerðarfyrirtæki með úthlutun kvóta undir markaðsverði.“
Jóhann vill að nú verði sett fram háleit markmið um hvert atvinnulífið skuli stefna og bendir á að í nágrannalöndunum sjáum við dæmi um það. Hann minnist til að mynda á skoskan ríkisrekinn fjárfestingarbanka, sem fjárfesti í grænni atvinnuþróun. Á sama tíma séu íslenskir ráðamenn að „tönnlast á því að ríkið eigi ekki að standa í bankarekstri“.
Þá gagnrýnir hann sérstaklega að nýsköpunarráðherra Íslands hafi lýst því yfir á Alþingi að stuðningur ríkisins við nýsköpun gæti unnið meiri skaða en gagn. Það hafi gerst á sama tíma og Danmörk stofnaði „ofurklasa“ að andvirði 13 milljarða íslenskra króna fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki.
Í lok pistils síns segir Jóhann að svarið við kórónuveirukreppunni sé að hjálpa atvinnuleitendum og verja atvinnuvegi sem hafa orðið fyrir skakkaföllum vegna faraldursins. En hann vill einnig vera óhræddur við að skapa störf og auka fjölbreytni í íslensku atvinnulífi.
„Við skulum styðja og valdefla atvinnuleitendur, verja þá atvinnuvegi sem hafa orðið fyrir skakkaföllum vegna kórónuveirunnar og hjálpa hvert öðru að komast í gegnum tímabundna erfiðleika – en verum líka óhrædd við að beita ríkisvaldinu með skapandi hætti í samstarfi við einkaaðila til að fjölga störfum og auka fjölbreytni í íslensku atvinnulífi. Endurreisnin upp úr kórónukreppunni má ekki vera á forsendum hinna fáu og fjársterku heldur verður hún að grundvallast á fjölbreyttri atvinnuuppbyggingu í þágu okkar allra.“
