Björn Jón Bragason, sagn- og lögfræðingur, skrifar pistil í helgarblað DV sem nefnist Á þingpöllum. Í pistli vikunnar varar hann við viðbrögðum stjórnvalda í kjölfar stóráfalla og segir sporin hræða:
Víða um heim hafa stjórnvöld gripið til neyðarráðstafana vegna farsóttarinnar þar sem ýmis borgaraleg réttindi eru skert verulega meðan hættuástand varir. Slíkt getur reynst nauðsynlegt um tíma til að hefta útbreiðslu hennar. Um leið hefur gjarnan þurft að víkja frá venjubundnum lýðræðislegum aðferðum svo hægt sé að grípa til skjótra aðgerða. Því ástandi sem nú er uppi má að nokkru leyti líkja við stríðstíma. Sænski Ríkisdagurinn samþykkti til að mynda fyrir fáeinum dögum lög sem heimila ríkisstjórn að grípa til harðra aðgerða til að hægja á útbreiðslu farsóttarinnar án þess að bera þær fyrst undir Ríkisdaginn. Talsverð umræða varð um málið í Svíþjóð og meðal annars bent á mikilvægi þess að lögin yrðu ekki lengur í gildi en nauðsyn krefði. Þá höfðu ýmsir orðið til að gagnrýna að fyrirhugaðar sóttvarnaráðstafanir brytu gegn almennum mannréttindum, svo sem ferðafrelsi.
Í rótgrónu lýðræðisríki eins og Svíþjóð eru stjórnmálamenn meðvitaðir um þær hættur sem lýðræðinu eru búnar við neyðaraðstæður eins og þær sem nú eru uppi. Nokkru sunnar í álfunni, í Ungverjalandi, hefur Viktor Orban forsætisráðherra nýtt sér ástandið og fengið samþykkt frumvarp á þinginu í Búdapest sem stóreykur völd hans ótímabundið – en þó í nafni sóttvarna. Orban er ekki einn um að notfæra sér ástandið. Stjórnlyndir ráðamenn um allan heim sæta nú lagi og hrifsa til sín völd. Á hættustundu sem nú er mikilvægt sem aldrei fyrr að frjálslyndir menn standi vörð um réttarríkið og opið þjóðfélag, þegar stjórnlynd öfl sjá sér leik á borði og skerða frelsi borgaranna varanlega.
Þegar stóráföll dynja yfir er jafnan hætta á að viðbrögð stjórnvalda verði ofsafengin. Í kjölfar árásar hermdarverkamanna á tvíburaturnana í New York 11. september 2001 voru sett svokölluð ættjarðarlög (e. Patriot Act) í Bandaríkjunum þar sem ýmis borgaraleg réttindi voru skert í þágu almannahagsmuna. Margir urðu til að gagnrýna aðgerðir stjórnvalda í Washington í kjölfar árásanna, þeirra á meðal Alan Dershowitz, einn kunnasti lögmaður vestanhafs og kennari við lagadeild Harvard-háskóla. Að hans mati fóru stjórnvöld í Washington offari í eftirliti með borgurunum og vógu gróflega að persónufrelsi. Þetta væri sérlega hættulegt á okkar tímum þegar hlera mætti samskipti borgaranna með hátækni sem höfundar stjórnarskrárákvæða um persónufrelsi hefðu aldrei getað ímyndað sér.
Þegar borgaraleg réttindi eru skert skortir sjaldnast göfugan ásetning. Nóbelsverðlaunahafinn Friedrich Hayek orðaði það svo að leiðin til ánauðar væri vörðuð fögrum fyrirheitum. Frá því í fornöld hefðu togast á sjónarmið frjálslyndis og stjórnlyndis. Frá sjónarhóli hins frjálslynda ætti sérhver borgari að ráða sínum málum sjálfur, enda engin markmið æðri markmiðum hvers einstaks borgara. Sá stjórnlyndi liti á hinn bóginn á borgarana sem frumur í þjóðarlíkamanum. Markmið heildarinnar væru æðri markmiðum einstaklinganna.
Íslendingar hafa ekki farið varhluta af efnahagslegum kollsteypum. Fall viðskiptabankanna árið 2008 átti sér varla hliðstæðu enda nam ársvelta bankanna margfaldri landsframleiðslu. Samhliða varð gengishrun. Björgvin G. Sigurðsson viðskiptaráðherra lagði fram frumvarp til laga um gjaldeyrishöft 27. nóvember 2008, en samkvæmt því yrði Seðlabankanum heimilt að koma á gjaldeyrishöftum í allt að tvö ár, eða fram í nóvember 2010. Þetta voru „fordæmalausir tímar“ eins og það var orðað og frumvarpið fékk litla efnislega umfjöllun á Alþingi. Það rann í gegnum þingið á methraða. Þessi lög urðu grundvöllur gjaldeyrishafta næstu árin en á þeim þeim voru alvarlegir gallar.
Á fundum með þingnefnd höfðu fulltrúar Seðlabankans og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins haldið því fram að þetta væru bara „tímabundnar ráðstafanir“. Fljótt yrði aftur hægt að slaka á höftunum og þau afnumin innan tveggja ára. Hagfræðistofnun Háskóla Íslands leiddi síðar að því rök að gjaldeyrishöftin hefðu verið orðin óþörf þegar um sumarið 2009. Svo fór að höftin voru við lýði fram til vorsins 2017. Seðlabankinn fór á þeim tíma offari við beitingu laga og reglna um gjaldeyrishöft. Meðal annars var hafin rannsókn á fjórmenningum sem stundað höfðu viðskipti með íslenskar krónur í félagi sínu í Svíþjóð sem nefndist Aserta. Þeir sátu að ósekju á sakamannabekk í meira en sex ár en voru á endanum sýknaðir. Við blasir að rannsókn málsins hófst í fljótfærni og var blásin upp í fjölmiðlum á viðkvæmum tíma í þjóðlífinu. Sá skaði sem Asertamenn urðu fyrir verður aldrei metinn til fjár. En þetta er því miður ekki einsdæmi því Seðlabankinn gekk langt út fyrir eðlileg mörk í fjölda mála er vörðuðu meint brot á gjaldeyrislögum. Þær ráðstafanir sem vera áttu tímabundnar vegna skyndilegs hættuástands voru viðhafðar miklu lengur en nokkur þörf var á með ómældu tjóni. Flestir þeir sem á tyllidögum litu á sig sem varðmenn réttarríkisins voru víðsfjarri. Gjaldeyrishöftin eru víti til varnaðar. Nú skiptir miklu að standa vörð um opið og lýðræðislegt samfélag, ganga ekki lengra í skerðingu réttinda borgaranna en nauðsyn krefur og aflétta hvers kyns höftum undireins þegar þeirra er ekki lengur þörf.
