Ég er sannfærður um að mikið af þeim kvíðavandamálum sem tröllríða veröldinni í dag eigi upptök sín í samskiptamiðlum. Við erum sífellt að kíkja á þá en þeir auka ekki skilning okkar á heiminum, þvert á móti virkar hann ruglingslegri og brotakenndari. Á samskiptamiðlum fáum við mótsagnakenndar fréttir, mál eiga til að blása þar upp langt umfram tilefni – svo blæs það yfir eins og hvassviðri en það er einatt stutt í næsta illviðri. Við missum mælikvarðann á því hvað er stórt og hvað er smátt, hvað er hismi og hvað er kjarni. Við fáum á tilfinningu að riki upplausn – og á móti getur sú tilfinning magnað upp raunverulegt upplausnarástand þar sem alls kyns lýðskrumarar ganga á lagið.
Notkun samskiptamiðla gerir okkur ringluð. Þeir virka þannig á heilann að þeir gefa snögga örvun – við verðum í raun háð þeim – sjálfur hef ég talið mig upplifa að samskiptamiðlar hafa slæm áhrif á minnið. Samskiptamiðlar eru í raun andstæðan við að lesa bók – og eftir því sem við notum samskiptamiðlana meira minnkar bóklestur. Það er ekki bara vegna þess að samskiptamiðlar séu tímaþjófur, heldur ræna þeir mann líka einbeitingunni til að lesa lengri texta.
Önnur uppspretta kvíða á samskiptamiðlum er hinn eilífi samanburður við náungann. Við sjáum myndir af öðru fólki sem okkur sýnist að vegni mjög vel, og við fyllumst þeirri tilfinningu að við séum gagnslítil, höfum farið á mis við allt of marga hluti í lífinu, aðrir hafi valið miklu betur, og í raun sé fátt sem bíði okkur annað en elli og dauði. Þannig elur þessi eilífi flaumur af sé öryggisleysi og tómleikakennd.
Þetta er í rauninni skelfing, hvernig við höfum látið samskiptamiðlana yfirtaka líf okkar, hvað þeir eru orðnir miðlægir í tilverunni, þetta er dæmi um tækni sem fór langt fram úr sér og fram úr því sem mannskepnan höndlar eða þarf. En líkurnar á að við rísum upp gegn tækninni og vélunum eru víst afar litlar og líklegra að það versni fyrr en það batnar.
Þessar hugleiðingar kviknuðu eiginlega út frá grein sem ég las í Kjarnanum áðan. Þar skrifar Elfa Ýr Gylfadóttir, framkvæmdastjóri fjölmiðlanefndar, um áhrif Google og Facebook á starfsemi fjölmiðla. Þetta er reyndar einfalt – þessir risamiðlar eru að ganga af fjölmiðlum dauðum út um alla veröld. Það sem tekur við er einhvers konar brotakennd fréttamennska/umræða á netinu sem gerir afar lítið til að auka þekkingu okkar og skilning. Myndbönd af YouTube eru jafngild og umfjöllum í virtum dagblöðum þar sem liggur löng vinna að baki. Og það eru Google og Facebook sem uppskera fjárhagslega fyrir vinnu blaða- og fréttamanna hverra kjör fara sífellt versnandi. Elfa Ýr skrifar:
En hvað hefur breyst og hvert eru tekjur fjölmiðla að fara? Tæknibreytingar og breytt fjölmiðlanotkun hefur leitt til þess að samkeppnin er orðin gríðarlega mikil og markaðurinn orðinn alþjóðlegur. Á árinu 2018 fór um 35% af heildarauglýsingatekjum á dönskum markaði til Facebook og Google, eða um 86 milljarða íslenskra króna. Í Svíþjóð er markaðshlutdeild þessara tveggja bandarísku risa hin sama og í Danmörku og fengu Facebook og Google 182 milljarða íslenskra króna í auglýsingatekjur á sænskum markaði árið 2018. Nú er svo komið að auglýsingatekjur Facebook og Google eru hærri en samanlagðar áskriftar- og auglýsingatekjur dagblaða í Svíþjóð. Það sama gildir um danska og norska markaðinn á árinu 2018.
