Konur hafa verið mikilvægir þátttakendur í hip-hop menningunni – Laufey Ólafsdóttir hefur skoðað hip-hop feminisma
Í dag, laugardaginn 20. janúar klukkan 15.00, fer fram í Gamla Bíói opið málþing um „Hipp-hopp femínisma“. Þar mun Laufey Ólafsdóttir kynna B.A. ritgerð sína um efnið ásamt því að Anna Tara Andrésdóttir (Reykjavíkurdætur), Erpur Eyvindarson (Blaz Roca) og Vigdís Howser Hardardóttir (Fever Dream) munu taka þátt í pallborðsumræðum. Að þessu tilefni er hér endurbirt viðtal DV við Laufeyju frá því í ágúst.
„Eins og víða annars staðar hafa konur að miklu leyti verið þurrkaðar úr sögu hip-hopsins, þær hafa að mestu leyti verið í bakgrunninum en ein og ein verið í forystuhlutverki – en hún er þá nánast aldrei jafn vinsæl og karlarnir. Í seinni tíð hafa svo ýmsir unnið í því að grafa upp þessar konur,“ segir Laufey Ólafsdóttir sem skrifaði BA-ritgerð í stjórnmálafræði um hip-hop og femínisma.
Laufey hefur fylgst náið með rapptónlist og hip-hop menningunni frá því að hún var unglingur á seinni hluta níunda áratugarins, hefur grúskað mikið í textum jafnt sem tónlistinni. Hún segir að ein ástæðan fyrir því að margir tengi hip-hop menninguna við karlrembu og hörku í dag sé að hún hafi alltaf verið eins konar andspyrnumenningu. Alveg frá byrjun hafi hún tengst baráttu fyrir betra samfélagi, sérstaklega hvað varðar kynþáttahyggju og misskiptingu.
„Þetta byrjar í fátækrahverfum New York þar sem meirihluti íbúanna samanstóð af svörtu fólki, innflytjendum frá Karíbahafinu eða fólki sem átti rætur að rekja til rómönsku Ameríku. Þetta er fólk sem elst upp við erfiðar aðstæður, þrúgandi fátækt og lítil úrræði. Frá upphafi hafa textarnir því endurspeglað örvæntingu og reiði vegna stöðunnar,“ segir Laufey og bendir á að árásargirnin – sem sumir tengi við karlmennsku – hafi á vissan hátt verið viðbragð við þessu ástandi.
Laufey hefur tekið saman lagalisti með hip-hop lögum með kvenkyns rapplistamönnum eða feminískum boðskap.
„Eðli hip-hops hefur alltaf verið að pota, fólk er að pota í hvert annað og berjast um yfirráðasvæði. Oft er þetta þó í svolitlum háðstón, þú þarft að vera sniðugur og tækla andstæðinginn þannig. Orðræðan getur því oft verið móðgandi og ögrandi. Að vissu leyti er þetta arfleifð „Black power“-hreyfingarinnar en einn þáttur í henni var að svartir neituðu að vera kurteisir og halda sér í hlutverki eins konar barns í samskiptum við hvítt fólk. Þú þarft að sýna að þú sért óttalaus og sért það sem þú sért.“
„Frá upphafi voru konur virkir þátttakendur í hip-hopinu. Á upphafsárunum gengu þær í ýmis hlutverk, sáu um að skipuleggja viðburði og auglýsa. Það var ein og ein sem greip í míkrófóninn en konur voru mun meira áberandi í breikdansi og graffití,“ segir Laufey en síðarnefndu listformin voru í upphafi mikilvægur hluti af hip-hop menningunni.
„Það voru þó alltaf vissar fyrirstöður fyrir þessar konur. Í graffinu þurftu konur til að mynda að setja sig í aukna hættu vegna kyns síns, þar sem verkin voru yfirleitt unnin í skjóli nætur á svæðum þar sem var lítið eftirlit. Ein ástæða fyrir því að þær voru ekki áberandi sem plötusnúðar var að það var sjaldnast hluti af félagsmótun kvenna að vera í vinahópum sem pæla mikið í tæknimálum, en það var mikilvægur hluti af DJ-starfinu. Ef þær röppuðu var þar að auki gert grín að þeim vegna kyns þeirra, þær ýmist sagðar strákastelpur eða kynóðar.“
„Fyrsti kvenkyns rapparinn sem ég man eftir var MC Lyte, svo komu rapparar eins og Queen Latifah, Monie Love, Roxanne Shanté. En það var í gegnum hana og Roxanne-stríðin svokölluðu sem margar konur byrjuðu að koma inn í rappið. Það byrjaði með því að grúppa af karlkyns röppurum U.T.F.O gerðu lag um skáldaða kvenpersónu sem þeir kölluðu Roxanne og í kjölfarið fóru konur að svara fyrir hana, setja sig í hlutverk Roxanne og svara fyrir sig í rapplögum. Þarna byrjaði svolítið kvenna „battle“,“ segir Laufey.
„Á tíunda áratugnum var nokkuð mikil fjölbreytni, þar voru bæði hugsandi konur eins og MC Lyte, Queen Latifah og Bahama Dia en á sama tíma voru líka konur á borð við Lil Kim og Foxy Brown, sem voru mjög kynlífsvæddar. Það hefur þó alltaf verið ákveðin deila um þetta, því þessar konur voru ekki bara viljalaus verkfæri, heldur konur sem voru að svara karlmönnum. Konur sem eignuðu sér sinn eigin kynþokka og flögguðu honum með stolti.
En svo má aftur benda á að það eru oftar en ekki karlmenn sem stýra því hverjar komast áfram,“ segir hún og leggur áherslu á þær ímyndir sem konur þurfa að gangast upp í til að vera álitnar söluvænlegar í tónlistarheiminum, til að mynda gamlar fordómafullar staðalímyndir svartra kvenna frá þrælatímabilinu, hin óheflaða kynlífsdrós og hin ráðríka og reiða ættmóðir.
„Þetta er margmilljóna dollara iðnaður og allt frá níunda áratugnum hefur stærsti kúnnahópurinn verið hvítir millistéttarkrakkar. Ef það er lögmál framboðs og eftirspurnar sem stýrir þessum markaði má enn fremur spyrja sig hver ber ábyrgð þessari upphafningu ofbeldis og klámvæðingu.“
„Margar svartar konur í Bandaríkjunum telja hip-hop vera andsnúið sér vegna þeirrar karlrembu sem þar birtist oft. En svo eru aðrar sem vilja þvert á móti taka þetta í eigin hendur, gangast við því að þetta sé þeirra menning, þær hafi sögu að segja og geti því notað hip-hop sem jákvætt afl. Þar sem þær séu að tala við konurnar á götunni þá sé hip-hop mjög gott verkfæri til að miðla upplýsingunum og fræðum. Það er raunar ákveðin kynslóð svartra kvenna sem kallar sig oft hip-hop femínista – eða femínista af hip-hop kynslóðinni,“ segir Laufey og bendir á að tilraunin til að aðgreina sig frá hefðbundnum femínisma sé að hluta til komin vegna þess að svartar konur hafi oft átt erfitt uppdráttar innan hreyfingar hvítra, borgaralegra og háskólamenntaðra femínista.
Hún lýsir því hvernig svartar konur upplifðu margþætta mismunun, vegna kyns, kynþáttar og efnahagsstöðu, og þær álitið það ómögulegt að aðskilja hina ólíku réttindabaráttu. „Þó að þekktir svartir femínistar á borð við bell hooks hafi sagt femínisma vera fyrir alla þá hafa svartar konur oft frekar viljað tala um sig sem kvenmannista (e. womanist) því það hugtak inniheldur líka orðið man, maður, og þær álíta sig líka vera að berjast fyrir alla menn, til að mynda gegn rasisma.“
Þær gangast við því að þetta sé þeirra menning, þær hafi sögu að segja og geti því notað hip-hop sem jákvætt afl.
Áherslan á karlmennsku virðist hafa minnkað í bandarísku hip-hopi að undanförnu, og má til dæmis nefna hvernig kynusli og samkynhneigð er að verða viðurkenndari, til að mynda með Frank Ocean og Young Thug. Þetta segist Laufey vona að muni hafi áhrif á stöðu kvenna í menningunni.
„Það eru auðvitað alls konar fordómar í rappi eins og alls staðar í samfélaginu og það er að eiga sér stað vitundarvakning þar eins og annars staðar. Ef maður rýnir í rapptextana þá sér maður til dæmis augljósa breytingu í viðhorfum hjá röppurum sem hafa verið lengi að. Það eru menn sem hafa verið að dansa á einhverri hómófóbískri línu í gegnum tíðina – en þeir eru að verða jákvæðari og opnari,“ segir Laufey og tengir þetta meðal annars við þá pólitísku vakningu sem hefur átt sér stað í Bandaríkjunum með Black Lives Matter-hreyfingunni og mótmælum í kjölfar forsetakjörs Donalds Trump.
„Black Lives Matter er merkileg hreyfing í þessu samhengi því hún er upphaflega skipulögð af þremur kvenkyns hinsegin aktívistum. Ég held að þetta sé liður í þessari allsherjar vitundarvakningu sem ég vona að eigi eftir að skapa meira rými fyrir konur í þessari menningu.“
