Dr. Steven Schlozman segir læknanema eiga að sækja í brunn sviðslista og spunaleikhúss til að fullkomna læknislist sína
„Spunaleikhús getur verið gagnlegt fyrir læknanema til að verða betri læknar,“ segir dr. Steven Schlozman, aðstoðarprófessor í sálfræði við læknaháskóla Harvard í Boston, sem hefur lengi velt fyrir sér sambandi læknavísinda og hinna ýmsu listgreina og hugvísinda.
Schlozman mun flytja fyrirlestur í Hörpu um helgina um hvernig þekking úr sviðslistum getur nýst til að bæta læknavísindi nútímans. Fyrirlesturinn er hluti af alþjóðlegu málþingi, International Symposium of Performance Science, en þar verður lögð áhersla á raunvísindarannsóknir á flutningi og flytjendum á sviði tónlistar, dans, leiklistar og annarra sviðslista.
„Á öllum Vesturlöndum og sérstaklega í Bandaríkjunum þar sem heilbrigðiskerfið er svo markaðsdrifið, hefur verið lítil áhersla á samband læknis og sjúklings. Það er lögð mikil áhersla á að hafa tæknilega færa lækna en ekki á að þeir kunni að tengjast fólki. Ein ástæðan er að þetta tekur örlítið meiri tíma og það er mikil áhersla lögð á að koma sem flestum sjúklingum í gegn á stuttum tíma, hver heimsókn til heimilislæknis er þannig um ellefu mínútur,“ segir Steven Schlozman.
„Þar til fyrir um hálfri öld eða minna gátu læknavísindin fyrst og fremst reynt að greina veikindi og spá fyrir um batahorfur. Læknir gat sagt sjúklingi sínum hvað væri að hrjá hann og hversu langan tíma það tæki að fara úr kerfinu eða drepa hann. Stór hluti af læknismeðferðinni fólst því einungis í því að vera með sjúklingnum, að fylgja honum á þessu ferðalagi. Ef slík samferð er góð hefur hún hins vegar ótrúlega mikinn lækningarmátt. Það þarf varla rannsóknir til að sanna það – því við þekkjum þetta flest af eigin reynslu – en það er mikill fjöldi rannsókna sem sýnir þetta. Með mælingum á magni stresshormónsins hýdrókortisóns í munnvatni og blóði er til dæmis hægt að sýna fram á að stress sjúklinga minnkar ef það er einhver sem fylgir þeim í gegnum veikindin – þetta hefur því góð áhrif,“ útskýrir hann.
Fyrr á öldum var læknisfræðin oftar en ekki sett í flokk með öðrum greinum sem lögðu upp með skilja manninn, tilvistarástand, sálarlíf og líkama. Að nýta þekkingu sína til að gera fólki grein fyrir ástandi sínu og hjálpa því að takast á við það var sannkölluð list, hvort sem hjálpin kom í gegnum læknisfræði eða leikritun.
„Alveg frá því að maðurinn varð til sem tegund, frá því að við fórum að skiptast á orðum, höfum við rannsakað hvað það er að vera manneskja – velt fyrir okkur hinu mannlega ástandi. Í gegnum árþúsund og í öllum menningarheimum hefur orðið til þekking um það hvernig manneskjur bregðast við hinum ýmsu fyrirbærum, góðum og slæmum, ást og skorti á henni, og svo framvegis,“ segir Schlozman, en slík þekking hefur varðveist og er miðlað í menningunni, í skáldsögum, leikritum, heimspekikenningum og hinum ýmsa efnivið sem í dag er álitinn viðfangsefni hugvísindanna.
„Það er vissulega ekki nóg að geta bara vitnað í Shakespeare til að geta læknað fólk, en það er hins vegar mjög gagnlegt að læknirinn hafi áhuga á sögum og hafi ákveðinn skilning á framvindu og áhrifamætti sagna. Líf hvers og eins einstaklings er nefnilega eins og saga. Sá sem er tilbúinn að kynna sér sögur er áhugasamari um sjúklinginn og reiðubúnari að sjá það sem er áhugavert í hverju tilviki fyrir sig,“ segir Schlozman þegar hann er spurður um hvernig mætur á listum geti gert lækna betri í sínu starfi.
„Í mörgum læknaskólum – til að mynda Harvard þar sem ég kenni – finnst mörgum óþægilegt að námið fari of langt frá læknisfræðinni sjálfri, en þá er hægt að nota sögur, bækur, kvikmyndir, senur eða jafnvel spunaleikhús sem tengjast beint því sem verið er að læra. Í slíkum verkum fær fólk að kynnast baksögum persóna, skilja hvernig veikindi þeirra og sjúkrahúsreynsla hefur áhrif á þær. Læknir á spítala sér kannski konu í kringum 28 ára aldurinn koma inn með blæðingu og verk í leginu. Það hefur auðvitað mikla merkingu, en ef þú veist að þetta er kona frá fátækri fjölskyldu sem hefur lengi reynt að eignast barn og sér það sem einu leiðina úr aðstæðum sínum, þá getur maður ímyndað sér að það geti hjálpað við að sjá betur um sjúklinginn.“
Hann bendir á að að þessu leyti sé ákveðin hliðstæða milli listaverka og sjúkdóma, það sé að ekki sé nóg að skoða bara hlutlæga vídd þeirra en ekki velta fyrir sér hvernig ólíkir einstaklingar upplifi þá, enda séu þeir alltaf líka huglægir.
Schlozman segir að sú þekking sem hafi þróast í sviðslistum geti nýst við þjálfun umhyggjusamari lækna og þar af leiðandi betri lækna.
„Það hefur mikið verið skrifað undanfarið um það hvernig spunaleikhús getur gagnast við æfingu lækna. Það er hægt að stunda þetta með áhugamönnum eða vera í samstarfi við leiklistardeildir háskólanna. Læknaneminn fær þá að æfa sig í að bregðast við sögu og sjúkdómum hvers sjúklings,“ segir Schlozman, en í góðu sambandi sjúklings og læknis hljóta svipbrigði, líkamstjáning og raddbeiting að skipta máli til að sjúklingurinn upplifi að læknirinn sýni samkennd og góða nærveru.
Önnur aðferð sem Schlozman nefnir að geti verið gagnleg sé að láta leikara koma inn á sjúkrahús og leiðbeina: „Það hafa verið framkvæmdar mjög merkilegar rannsóknir á þessu. Þá hafa verið ráðnir leikarar til að þykjast vera mjög umhyggjusamir læknar og læknanemar látnir fylgjast með þeim til að læra að verða svoleiðis læknar,“ segir hann.
„Það má líka nefna að við heyrum reglulega sögur af fólki sem þykist geta læknað fólk, hermir eftir læknum og nær jafnvel að koma með réttar greiningar. Fólkið heldur þessu oft áfram árum saman án þess að upp um það komist. Þetta eru augljóslega brjálæðingar sem eru að brjóta lögin, en ég velti samt fyrir mér hvort við gætum lært eitthvað af þessu fólki – hvað veit það sem klárustu læknanemarnir geta oft ekki fundið út úr?“
Schlozman leggur enn fremur áherslu á að innsæi og sköpunargáfa sé mikilvæg í læknisstarfinu sem og nýsköpun í öðrum vísindagreinum: „Sú hugmynd að vísindi og listir séu algjörlega andstæðir pólar er röng,“ segir hann.
„Ef þú skoðar starfsemi heilans sérð þú að sá sem leggur einungis áherslu á vísindi – sem eru auðvitað algjörlega nauðsynlegur hluti af læknanáminu – mun aldrei skapa eitthvað algjörlega nýtt. Hann þarf alltaf að fara frá A í gegnum B og C og D til að komast að E, en kemst aldrei beint frá A til Q.
Það sem þú sérð hins vegar þegar gítarleikari á djasstónleikum tekur sóló þá veit hann ekkert hvaða nóta mun koma næst, hann er bara að spinna. Þetta hefur einnig verið rannsakað og sýnt fram á að færustu læknar heims gera það sama, nota allt annan hluta heilans til að fara frá A til Q, nota innsæið og spinna – bæði þurfa þeir að leika og spinna í sambandi sínu við sjúklinginn og svo líka hvað varðar sjúkdómsgreininguna. Þeir geta ekki endilega fært rök fyrir því fræðilega; af hverju þeir telja að ákveðin lausn sé á vandamáli, en eru samt ansi vissir um að það geti hjálpað – og oft hafa þeir rétt fyrir sér.“
