Myndlistarsafn Braga Guðlaugssonar er ómetanlegur fjársjóður – Hátt í þrjú hundruð listaverk í einstöku einkasafni
Í fallegu raðhúsi í Hvassaleiti þekja málverk og myndir alla veggi. Allt frá gólfi og upp í loft, í stofu, eldhúsi og stigagangi hanga fjölbreytt listaverk, klassísk landslagsmálverk og hafnarmyndir, abstraktverk jafnt sem súrrealískar fígúrur, allt frá Þórarni B. Þorlákssyni til Guðmundu Andrésdóttur, frá Jóhannesi Kjarval til Muggs og ungra listamanna á borð við Þorvald Jónsson.
Þetta er einstakur afrakstur um fjögurra áratuga söfnunaráráttu og óþrjótandi myndlistaráhuga Braga Guðlaugssonar, iðnaðarmanns og eins ástríðufyllsta listaverkasafnara landsins.
„Foreldrar mínir áttu eitthvað af myndum en það var helst eftir alþýðumálara. Það er ekki mikið af listamönnum í fjölskyldunni – þó einn frændi minn sé reyndar málari,“ segir Bragi þegar hann er spurður hvort myndlistaráhuginn sé honum í blóð borinn.
„Ég hef hins vegar haft áhuga á myndlist frá því að ég var ungur maður, tuttugu og eitthvað ára gamall. Þá fór ég að feta mig áfram í þessu. Ég byrjaði að kaupa nokkrar myndir eftir alþýðumálara, myndir sem voru ekki mjög dýrar en heldur ekki mjög góðar. Þetta eru myndir sem ég er ekki jafn hrifinn af í dag svo ég er búinn að losa mig við þær allar. En maður verður að byrja á botninum, svo byrjar maður að feta sig upp,“ útskýrir hann.
„Fyrstu alvöru myndina keypti ég svona upp úr 1980. Það var Kjarvalsmynd sem ég á enn þann dag í dag og birtist reyndar í stóru Kjarvalsbókinni hérna um árið.“
Varð myndlistarsöfnunin strax að mikilli áráttu?
„Já, hún varð það nú. Maður fór örlítið að spá í spilin og fljótlega varð löngunin öllu yfirsterkari. Þá fór maður að setja pening í þetta. Ein ástæðan fyrir söfnunarþörfinni getur verið að ég átti mjög lítið af leikföngum sem barn,“ segir Bragi og hlær. „Ég hætti líka að drekka á þessum tíma eins og hálf þjóðin neyðist til að gera.“
Það hlýtur að hafa farið gríðarlega mikill tími, vinna og ástríða í söfnunina. Er þetta það eina sem þú hefur hugsað um síðustu áratugina?
„Já, það má eiginlega segja það, fyrir utan mína vinnu en ég er iðnaðarmaður og hef unnið sem verktaki í 40 ár. Þetta er það eina sem ég hugsa um þess á milli, eina óreglan.“
Og hvað finnst fjölskyldunni um það?
„Konan er bara voða ánægð með þetta hjá mér og leyfir mér að ráða þessu nokkurn veginn.“
Fljótlega varð löngunin öllu yfirsterkari.
„Ég veit ekki hvað ég á mikið af verkum í dag. Þetta skiptir einhverjum hundruðum – þetta er ekki meira en það, kannski svipað og góður bóndi í Skagafirði á af hrossum – eða 200–300 verk,“ segir Bragi þegar hann er spurður um fjölda listaverka í safninu. Þó að vissulega séu til íslenskir safnarar sem eigi enn fleiri verk eru þeir varla margir.
Bragi er iðnmenntaður og hefur unnið sem sjálfstæður verktaki lengst af sinni starfsævi. Hann segir þó að honum hafi alltaf tekist að safna fyrir nýjum listaverkum en annars hafi hann fundið aðrar leiðir til að sinna söfnuninni. Hann hafi oft unnið fyrir myndlistarmenn í skiptum fyrir verk. Hann nefnir til að mynda að hann hafi eitt sinn unnið í þrjá mánuði við að ramma inn myndir eftir ýmsa listamenn og aðeins fengið greitt í verkum.
„Seinna vann ég fyrir Georg Guðna, Húbert Nóa og Helga Þorgils. Þá dúklagði vinnustofuna fyrir þá og fékk myndir í staðinn. Það voru afskaplega fín skipti fyrir mig og kom sér eflaust vel fyrir þá á sínum tíma. Ég á líka eina mynd eftir Ragnar Kjartansson, litla sjálfsmynd, sem ég fékk fyrir að vinna svolítið fyrir hann. Hún er reyndar niðri í skúffu hjá mér í augnablikinu, en ég held mikið upp á hann,“ segir Bragi.
„Áður fyrr keypti ég mörg verk beint af listamönnunum sjálfum. Þetta voru oft menn sem voru ódýrir á þeim tíma en eru komnir í hátt verð í dag. Ég get nefnt listamenn eins og Karl Kvaran, Guðmundu Andrésdóttur og Jóhannes Jóhannesson. Ég kynntist þeim persónulega, þessu yndislega fólki. Ég kynntist líka Þorvaldi Skúlasyni og Kristjáni Davíðssyni – þótt ég hafi ekki keypt mikið af þeim á sínum tíma. Það verða oft miklu meiri tilfinningatengsl ef maður kaupir beint af listamönnunum.“
Þannig að þú ert í beinu sambandi við listamennina frekar en að mæta á uppboð og bjóða í verk?
„Ég kaupi eina og eina mynd á uppboðum en það hefur verið lítið undanfarin ár, fyrst og fremst til að bæta inn einstaka listamönnum sem mig vantar í safnið.“
Listaverkin fylla ekki bara veggi í öllum herbergjum heimilisins heldur eru bílskúrinn og geymslan yfirfull, auk þess sem börn Braga fá að hafa nokkur verk á sínum heimilum og söfn og sýningarrými fá verk reglulega lánuð.
„Ég hef minnkað kaupin mikið á undanförnum árum, að hluta til vegna þess að kem þeim ekki lengur fyrir – að finna geymslupláss er það erfiðasta við flesta söfnun. Draumurinn væri að eiga eitthvert pláss fyrir þetta en rekstrarkostnaðurinn er talsverður. Maður hættir samt ekkert, það er ekki hægt.“
Þegar Bragi er spurður um uppáhaldsverkin í safninu þarf hann ekki að hugsa sig lengi um og nefnir litla teikningu eftir Jóhannes Kjarval. Verkið er svarthvít teikning af andliti konu, mynd sem lætur lítið fyrir sér fara í stofunni en hefur eitthvert undarlegt aðdráttarafl sem Bragi segst aldrei þreytast á. „Þetta er dálítið mögnuð mynd,“ segir Bragi upptendraður. „Kjarval gerir þessa teikningu á Seyðisfirði. Þetta er eina myndin úr þessari períódu 1926 og 1927 sem Listasafnið á ekki – að ég best veit.“
Í næstmestu uppáhaldi segir hann svo vera verk eftir Þórarin B. Þorláksson sem hann geymir á aðalveggnum í stofunni, fíngerða mynd frá 1902 af hestum í Fljótshlíð fyrir neðan Eyjafjallajökul. „Sérðu þriðja hestinn þarna?“ spyr Bragi og bendir á örlítinn punkt á verkinu – og jú, vissulega, þarna er hesturinn.
Bragi leggur áherslu á að það hafi tekið tíma að verða sér úti um þau fallegu og fjölbreyttu verk sem nú prýða veggina, hann hafi gert mörg mistök í söfnuninni, keypt rangar myndir fyrir rangt verð og svo framvegis.
„Réttu myndirnar hafa komið á mjög löngum tíma. Það er náttúrlega enginn vandi að kaupa einhverjar Kjarvals- eða Ásgrímsmyndir, en þær verða að standast tímans tönn. Góð söfnun snýst um að kaupa eitthvað sem þú munt aldrei geta fengið aftur, eitthvað sem maður mun aldrei rekast aftur á – það hefur söfnunargildi. Það eru listamenn í dag sem mála haug af myndum, svo það er enginn viðburður að eignast mynd eftir þá.
Það er góð regla hjá safnara að kaupa eitt „exemplar“ verk eftir sem flesta listamenn, bara eina virkilega góða mynd. Oft á ég eina mynd eftir tiltekinn málara og hef engan áhuga á að eignast neitt meira, því ég hef ekki séð neitt betra eftir viðkomandi. Það er hins vegar alltaf hægt að bæta einhverju við eftir þessa stóru – eftir því sem efni og aðstæður leyfa,“ segir Bragi.
Hann segist sjaldnast bindast verkunum þannig tilfinningaböndum að hann sé ekki til í að selja þau ef hann sér fram á að fá betri mynd í staðinn. „Ég hef verið svolítið í því að selja upp í aðrar myndir. En ég læt auðvitað ekki mjólkurkýrnar, eins og maður myndi kalla það.“
Nokkur verkanna í safninu hefur Bragi keypt erlendis en það eru þá alltaf verk sem hafa einhverja tengingu við Ísland – listamenn sem hafa dvalist hér á landi eða málað íslenskt landslag. Bragi nefnir til dæmis það málverk sem er líklega það elsta í safninu, mynd eftir danskan listamann sem málaði Reykjavíkurhöfn árið 1834.
„Þetta er mynd sem er máluð af Reykjavíkurhöfn. Þetta er skipið sem danskur prins kom á, Queen Mary, og hitt gæti verið rannsóknarskip sem fórst svo skömmu seinna. Hún var í höfninni á sama degi og þetta gæti verið eina myndin sem til er af þessu skipi,“ segir Bragi.
„Nýlega keypti ég líka eina samhverfumynd eftir Dieter Roth í Þýskalandi. Hún kostaði mjög lítið úti en það kostaði margfalt að flytja hana heim. Ég kaupi bara eina og eina mynd úti ef það eru virkilega góð kaup. Því það bætist alltaf við virðisauki og flutningskostnaður. Þetta getur verið erfitt því stundum er maður að bjóða á móti fólki sem ég held að ætli sér ekkert að borga virðisaukaskattinn. Viðskiptin fara þá ekki fram á jafnréttisgrundvelli.“
Bragi segir að eftir því sem hann eldist sækist hann æ meira eftir að kaupa verk eftir unga íslenska myndlistarmenn frekar en gömlu meistarana. Hann segir að það sé ekki jafn öruggt að þau haldi sér í verði en Bragi segir hins vegar skemmtilegt að vera í sambandi við ungt og skapandi fólk.
„Undanfarið hef ég til dæmis verið að kaupa verk eftir tvo unga menn sem heita Helgi Þórsson og Þorvaldur Jónsson. Það eru strákar sem hafa verið að koma mjög sterkt upp. Mér finnst þeir mjög efnilegir.“
