Ljósmyndarinn Einar Falur fetar í fótspor hins danska Johannesar Larsen
Landsýn – Í fótspor Johannesar Larsen er yfirskrift sýningar Einars Fals Ingólfssonar ljósmyndara í Hafnarborg. Sýningin stendur til 20. ágúst.
„Á sýningunni eru annars vegar ljósmyndir sem ég hef tekið síðustu þrjú árin í stóru samstarfsverkefni við danskan listamann sem hét Johannes Larsen, sem fæddist 1867 og dó 1961. Hann var einn þekktasti og vinsælasti listamaður Dana á sínum tíma, gríðarlega vinsæll fyrir landslagsmálverk og ekki síst málverk og myndir af fuglum, kallaður Fuglamálarinn,“ segir Einar Falur sem segir frekari deili á Larsen.
„Árið 1927 var Larsen fenginn til þess af þeim meisturum, Nóbelsverðlaunaskáldinu Johannes V. Jensen og Gunnari Gunnarssyni, að halda til Íslands til að teikna myndir fyrir nýja útgáfu Gyldendal af Íslendingasögunum sem átti að koma út í stóru broti. Hann féllst á að taka þetta að sér, var að verða sextugur, og hafði aldrei lesið Íslendingasögurnar. Hann las þær á leiðinni og ætlaði á einu sumri að teikna myndir í þessi þrjú bindi. Það reyndist mun meira verk en hann hafði grunað. Bæði var Ísland erfitt yfirferðar árið 1927 og þetta var mikil nákvæmnisvinna. Hann byrjaði að teikna og fór Suður- og Vesturland með aðstoðarmanni sínum. Tíu vikum seinna, þegar hann kom til Stykkishólms, biðu hans þær fréttir að kona hans lægi fyrir dauðanum. Þá sneri hann heim en hún dó meðan hann var á leiðinni. Þau voru mjög náin og hann treysti sér ekki til að halda verkinu áfram strax, en kom aftur til Íslands þremur árum seinna. Árið 1930 var hann á landinu í tólf vikur, ferðaðist um söguslóðir Íslendingasagna og endaði við Mývatn, þar sem hann sá nóg af fuglum, 1. september 1930. Hann skapaði 308 ótrúlega fínar teikningar og tveir þriðju þeirra enduðu í frábærlega fallegri útgáfu af Íslendingasögunum sem Gyldendal gaf út 1930–32.“
Einar Falur ákvað að feta í fótspor Larsen og ljósmynda á stöðunum þar sem hann hafði teiknað. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem hann fetar slóðir látins listamanns. „Fyrir nokkrum árum eyddi ég fjórum árum í ljósmyndaverkefni sem ég vann upp úr vatnslitamyndum sem breski myndlistarmaðurinn W.G. Collingwood málaði á slóðum Íslendingasagna árið 1897. Úr því verkefni varð stór sýning í Þjóðminjasafninu sem flakkaði síðan til ýmissa staða innanlands og utan og gefin var út bók um það verkefni. Ég ætlaði aldrei að gera neitt þessu líkt aftur. Þetta var svo erfið vinna. Samt endaði það á því að ég fór að skoða Larsen og fylltist forvitni og fannst ég verða að skoða hann betur. Sú vinna tók þrjú ár.
Ég undirbjó mig vandlega, las mér til um staðina og var búinn að lesa þær sögur sem gerast á hverjum stað, hvort sem það var Víga-Glúms saga eða Egils saga. Ég var líka búinn að lesa dagbækur Larsen og vissi hvað hann hefði upplifað á þessum slóðum.
Í fyrra var ég á ferðinni í tólf vikur, sömu tólf vikur og Larsen árið 1930, og fór á staðina þar sem hann hafði unnið að sínum nákvæmu teikningum. Ég var með stóra spýtumyndavél þar sem maður er með dúkinn yfir hausinn þegar maður myndar. Þetta er gamla aðferðin sem gefur ótrúlega skarpa mynd í gríðarlega mikilli upplausn. Ég tók ljósmyndir af þeim stöðum sem Larsen hafði teiknað, stundum sömu sjónarhorn og hjá honum, en líka mín eigin. Ég ferðaðist með Íslendingasögurnar, bæði danska og íslenska útgáfu, og las á þessum stöðum, lá í tjaldi eða svaf í bílnum. Mér fannst alltaf eins og Larsen væri með mér, drekkandi sinn snaps, reykjandi sína pípu og með Íslendingasögurnar.“
Á sýningunni verða auk mynda Einars Fals sýnd sýnishorn af teikningum Larsen, fengin að láni frá fjölskyldu listamannsins og Larsen-safninu í Danmörku. Einar Falur sýndi þetta verkefni sitt í því safni síðastliðinn vetur en segir sýningu sína í Hafnarborg nokkuð breytta frá henni.
„Þessi sýning er samtal þrennra tíma,“ segir Einar Falur. „Ég er að fjalla um minn samtíma, Ísland á 21. öldinni, en endurspegla hann í tíma Larsen sem fjallaði um 20. öldina en var um leið að fjalla um tíma Íslendingasagnanna sem eru mikið áhugamál hjá mér og hafa lengi verið. Það eru þessir þrír tímar sem eru að takast á þarna: tími Íslendingasagna, 20. öldin og 21. öldin.“
Enn eitt þema rataði inn í sýninguna á ferðalagi Einars Fals um landið. „Ég tók upp puttalinga á hverjum degi, sagði þeim frá Larsen og því hvað ég væri að gera og frá Íslendingasögunum. Ég var malandi fararstjóri og þeim fannst það svo skemmtilegt að þeir komu bara með mér, enda lá þeim ekkert á. Ég tók myndir af þeim á stöðunum og þeir urðu hluti af verkefninu. Þannig varð sýningin líka að samtali um ástandið á þessum stöðum. Myndirnar mínar eru aldrei hreint landslag. Í þeim er alltaf mannvirki og það manngerða.“
Einar Falur segist sjá mikla breytingu á þeim stöðum sem hann kom nú á frá þeim tíma sem hann kom þar áður. „Ég viðurkenni að mér er nokkuð brugðið því ég kom á þessa sömu staði fyrir tíu árum þegar ég vann að Collingwood-verkefninu. Hvað hefur breyst? Það sem hefur breyst er að það er óskaplega margt fólk á stöðum þar sem ég var kannski aleinn fyrir nokkrum árum. Þegar ég var að byrja á Collinwood-verkefninu fór ég um hásumar í Reynisfjöru og var þar einn um miðjan júlí í tvo klukkutíma. Í dag kem ég þarna og þar eru tíu rútur.
Larsen teiknaði óskaplega fína mynd í Skagafirði af Arnarstapa sem minnisvarði um Stephan G. var síðan byggður á. Ég tók mína útgáfu af Arnarstapa og þá hafði minnisvarðinn bæst við og tuttugu túristar voru utan í honum. Ef þessi mynd mín er skoðuð vel má sjá talsvert af klósettpappír í brekkunni. Þetta er veruleikinn í dag. En ég er ekki að kveða upp einhvern úrskurð, ég er að bregða upp myndum af þessum stöðum. Myndirnar sýna veruleikann og þar af leiðandi verður túrisminn mjög stór þáttur í þeim.
Ég er að fjalla um verk Larsen, Íslendingasögurnar, túrismann, nálgun okkar á landið og umgengni um landið. Í þessu samtali ljósmynda og teikninga vona ég að áhorfandinn skynji þetta samtal.“
Þess má síðan geta að á næstu vikum kemur út stór bók hjá Crymogeu með verkum þeirra Einars Fals og Johannesar Larsen.
