Gjörningurinn Faust eftir þýsku listakonuna Anne Imhof hefur vakið athygli á Feneyjatvíæringnum – Hlaut Gullljónið fyrir besta þjóðarskálann
Það var þýska listakonan Anne Imhof sem hlaut Gullljónið, aðalverðlaun myndlistartvíæringsins í Feneyjum, þegar þau voru afhent um síðustu helgi. Þessi 38 ára myndlistarkona og danshöfundur frá Frankfurt hlýtur verðlaunin fyrir gjörningsverkið Faust sem sýnt er í þýska skálanum á hátíðinni í ár, en verkið hefur verið sagt kaldranalegt og ógnvænlegt, og sækja jafnt í fagurfræði alræðishyggju og tískutímarita, auk þess sem sýningarrýminu hefur verið lýst sem blöndu af fangelsi, spítala og BDSM-dýflissu.
Jóna Hlíf Halldórsdóttir myndlistarkona var í hópi fjölmargra Íslendinga sem sáu sýninguna á upphafsdögum tvíæringsins og í samtali við blaðamann DV sagði hún upplifunina hafa verið gríðarlega áhrifaríka.
„Ég hafði hvorki heyrt neitt um þessa listakonu áður en ég fór út né að þýski skálinn væri sérstaklega áhugaverður. Það var jafnan afar löng röð við innganginn svo ég var alltaf að fresta því að fara. Það var ekki fyrr en á þriðja degi sem ég ákvað svo loks að fara í röðina,“ segir Jóna.
Þýski skálinn, sem er staðsettur á aðalsýningarsvæðinu, Giardini, er byggður í upphafi síðustu aldar en endurhannaður á tímum nasismans. Sem hluti af sýningu Imhof var byggingin að mestu leyti umkringd hárri járngirðingu en fyrir innan hana gengu nokkrir grimmilegir dóberman-varðhundar lausir, vöktuðu rýmið og geltu að gestunum.
„Það var ekki fyrr en að ég var búin að bíða í röðinni í svolítinn tíma sem ég fattaði að þetta var eiginlega hluti af upplifuninni. Maður stendur þarna í langri biðröð með geltandi hunda fyrir framan sig. Það er því alls ekki góð tilfinning sem maður fær þarna fyrir utan. Ég hugsaði reyndar líka að það væri örugglega óþægilegt fyrir hundana að vera þarna allan daginn. Uppi á húsinu var einn „performer“ sem leit eiginlega út fyrir að vera að fara að fyrirfara sér, en sat svo bara þarna og fylgdist með fólki,“ segir Jóna Hlíf.
Inni í sýningarrýminu sjálfu hefur listakonan látið byggja upphækkað glergólf um metra fyrir ofan raunverulegt gólf skálans. Upp á þetta glergólf stíga áhorfendur og svífa eins og í lausu lofti um herbergi skálans. Tólf svartklæddar ungar manneskjur klæddar íþróttafötum eða afslöppuðum en hipster-legum klæðnaði – tísku sem hefur verið kölluð heilsu-goth – hreyfa sig stöðugt um rýmið eftir fyrirmælum listakonunnar sem ku stundum vera á staðnum þar sem hún leikstýrir fólkinu með SMS-skilaboðum. Gjörningalistafólkið kemur sér fyrir á glerstöplum utan í veggjum skálans, gengur um milli gesta, horfir djúpt í augun á þeim, syngur, dansar, skríður undir glergólfinu og framkvæmir þar hinar ýmsu athafnir. Hljóðmyndin er svo síbreytileg, þögn eða ágeng og hávær drónandi hljóð, danstaktar eða ljúf tónlist sungin af hinum svartklæddu gjörningalistamönnum.
„Þegar maður kemur inn stígur maður upp þetta á glergólf og sér að það er einhver gjörningur í gangi. Í fyrstu er hins vegar erfitt að sjá hvað er að gerast því það eru svo margir sem eru að reyna að sjá. Það var allt mjög minimalískt þarna inni. Það voru einhver rafmagnstæki sem tengdust kannski hljóðverkunum, þarna voru iðnaðarvaskar og stórar vatnsslöngur, svolítið eins og slökkviliðið notar.“
Jóna segir að verkið hafi kveikt margar og ólíkar hugsanir og tilfinningar. Mér fannst þetta í rauninni vera fyrsti skálinn sem var eitthvað að takast á við ástandið í heiminum. Ég fór til dæmis að velta fyrir mér stöðu flóttafólks. Ég fór líka að velta fyrir mér stéttaskiptingu, því það er fólk undir glerinu, þú stendur fyrir ofan það og horfir niður. En á sama tíma eru líka „performerar“ fyrir ofan þig en þeir standa samt í mjög afmörkuðu rými. Allt þetta skapar mikla spennu – og það var bara almennt mjög mikil spenna í þessu verki sem var mjög ógnvekjandi. En í spennunni var samt líka mikil fagurfræði. Þegar ég mætti var til dæmis einn strákurinn undir glerinu sem setti saman vaselín, bómull og olíu og kveikti eld, síðan lá hann bara þarna og horfði á mann. Þetta fannst mér mjög fallegt, táknrænt og ótrúlega sterkt,“ útskýrir Jóna.
„Annað sem ég fór að hugsa um voru samfélagsmiðlar, þar sem maður er alltaf að fylgjast með öðrum og aðrir að fylgjast með þér. Maður var að fylgjast með fólki undir glerinu en á sama tíma var fólk fyrir ofan þig að fylgjast með þér. Þetta var svolítið „spúkí“.“
„Þar að auki fékk ég hálfgerða innilokunarkennd. „Performerarnir“ voru með sinn eigin útgang, þannig að oftar en ekki voru þeir að „performera“ undir glerinu en skyndilega gengu þeir út. Maður sjálfur var hins vegar fastur inni í rýminu. Á einum tímapunkti fór ég í hálfgerða paník: „Hvar kemst ég út?“ Þannig að þetta verk var að leika með ótrúlega margar ólíkar tilfinningar hjá manni,“ segir Jóna.
„Umfram allt fannst mér þessi gjörningur spegla svo vel samfélagið í dag: hver við erum og hvað við erum að gera. Maður fór að hugsa um stéttaskiptingu, flóttafólk, samfélagsmiðla, um hvað við búum við rosalega mikið frelsi en erum samt í einhverju búri. Það er mjög erfitt að fjalla um slík mál án þess að það verði klisjukennt, en henni tekst það.“
