Á nýjustu plötu Mount Eerie tekst Phil Elverum á við harmrænan dauða eiginkonu sinnar
„Dauðinn er raunverulegur.“ Á þessum einfalda en sársaukafulla sannleik hefst nýjasta plata Mount Eerie, A crow looked at me, ein áhrifaríkasta plata ársins að mínu mati – berstrípuð og átakanleg innsýn í tilfinningalíf syrgjandi ekkils skömmu eftir dauða sálufélagans.
Í rúmlega tvo áratugi hefur Bandaríkjamaðurinn Phil Elverum gefið út tónlist undir listamannsnöfnunum The Microphones og síðar Mount Eerie. Hann er mikilvirkur og sérstakur tónlistarmaður, hlédrægur og sérvitur karakter sem hefur öðlast goðsagnakennt orðspor í indírokkheiminum og fáa en heittrúaða fylgjendur.
Hann lifir rólegri og einangraðri tilveru í heimabæ sínum, smábænum Anacortes í Washington-fylki, þar sem hann semur, tekur upp og gefur út mikið magn tónlistar (12 breiðskífur frá 1999), músík sem ferðast áreynslulaust frá hinu smáa og innhverfa yfir í það háværa og skítuga, frá abstrakt hljóðtilraunum að grípandi indílaglínum. Hann hefur næmt poppeyra og í tregablöndnum söng sínum tekst honum oftar en ekki á einfaldan hátt að fanga ljóðræna fegurðina í smáatriðum hversdagslegra athafna sem speglast svo í hinum dýpstu tilvistarspurningum og ægikrafti náttúrunnar – ætli það megi ekki kalla þetta djúpvisku hins næfa.
Elverum hefur komið tvisvar til Íslands til að leika á tónleikum, árin 2005 og 2006. Í bæði skiptin kom með honum og spilaði, eiginkona hans, fransk-kanadíska tónlistarkonan og myndasöguteiknarinn Geneviève Castrée sem kom fram undir nöfnunum Woelv og O Paon. Við sem mættum til að sjá Mount Eerie fengum einnig að kynnast tónlist Geneviève, sem var líka áhugaverð, hún virkjaði einhvern hráan náttúrukraft í einföldum og barnslegum söng sínum.
Skömmu eftir að fyrsta dóttir þeirra hjóna fæddist árið 2015 greindist Geneviève með krabbamein í brisi og dró sjúkdómurinn hana til dauða í júlí í fyrra – en þá var hún 35 ára gömul. Það er þessi harmleikur sem áheyrendur fá að upplifa með Elverum á nýju plötunni, að syrgja sálufélaga sinn og standa uppi sem einstæður faðir með ómálga barn.
Eðli málsins samkvæmt er platan, A crow looked at me, ekkert tilfinningalegt léttmeti – langt því frá. Lögin eru berstrípuð, yfirleitt bara kassagítar og rödd sem eru tekin upp með einum hljóðnema, en upptökurnar fóru víst flestar fram á kvöldin í næsta herbergi við sofandi dótturina. Gítarplokkið er hljóðlegt, röddin og melódíurnar viðkvæmar, svo að á köflum líður manni eins og Phil sitji grátbólginn og dofinn á rúmi sínu, strjúkandi strengi gítarsins og raulandi eitthvað út í loftið og inn á upptöku, hálfmelódíur og hverja þá hugsun sem skýtur upp í kollinn á honum – enda hefur hann sjálfur sagt í viðtölum að platan sé „varla tónlist.“
Textarnir eru í fyrsta skipti skrifaðir á undan lögunum og leika stærra hlutverk en oftast áður í tónlist Elverum. Lögin eru ekki um Geneviève heldur æpandi fjarveru hennar, holuna sem dauði ástvinar býr til í tilveruna. Nokkuð bókstaflega lýsa þeir tilfinningalífi, hugsunum og hversdagslegum athöfnum ekkilsins vikurnar eftir fráfallið – stundum skondnum, stundum ljúfsárum, oft átakanlegum smáatriðum.
Phil lýsir því hvernig hann forðast herbergið þar sem hún lést, rifjar upp veikindin og síðustu stundir hennar, gengur frá fötunum hennar og lýsir því hvernig tilfinningin fyrir nærveru hennar dofnar og ljósmyndir taka smám saman yfir raunverulegar minningar. Hann lýsir sjálfum sér sem hólki utan um sögur af henni og veltir fyrir sér hvort fólki finnist ekki óþægilegt að hann tali ekki um annað en látna eiginkonu sína.
Eins og opin dagbók gefa textarnir innsýn í hugsanir og tilfinningalíf í miðjum stormi sorgarinnar, áður en syrgjandinn hefur farið í gegnum sorgarferlið, unnið úr tilfinningum sínum og sætt sig við þennan gang lífsins. Það sem gerir hana svo yfirþyrmandi er að þegar lögin eru samin er enn ekki komin nein „feel-good“ viska eða sniðugur lærdómur um dauðann – sorgin og guðlaus tómleikinn er algjör og heltakandi. Náttúruunnandinn Elverum reynir að sjá samsvörun í skógareldum sem geisa á sama tíma og eiginkonan deyr en finnur enga huggun í því að hugsa um eyðilegginguna. Örvæntingarfullt úthrópar hann náttúruna og dauðann sem er nauðsynlegur hluti af henni „Ég mótmæli náttúrunni, ég er ósammála,“ lýsir hann yfir í átakanlega vonlausum mótmælum.
Það eru hins vegar skyldur hans og umhyggja gagnvart dótturinni sem neyðir hann til að halda áfram göngunni og lífinu, að halda áfram með sameiginlegan draum þeirra hjónanna um að flytja í fáfarna eyju úti á flóanum og byggja þar upp fjölskyldu. Tíminn byrjar sitt hjúkrunarstarf þrátt fyrir að hjartað streitist tregafullt á móti: „Smám saman öðlast ég aftur sjálfsstjórn // En ég vil það samt ekki // og sviksemin spyr: // hver og hvernig á ég að lifa?“ Í lokalaginu gengur Phil svo með dóttur sína á bakinu um svæðið þar sem skógareldurinn fór yfir nokkrum mánuðum áður. Þar sjá þau eina svarta kráku rísa upp úr brunarústunum. Platan endar sem sagt á örlítilli von, upphafi af sátt.
Ég efast um að margir muni hlusta oft og ítrekað á plötuna, hvorki renna henni í gegn í vinnunni eða með sunnudagskaffinu. Það er erfitt að hlusta og finna til, en tónlistin er gerð af örlæti, í henni eru raunverulegar og sterkar tilfinningar, sorg, heiftarlegur söknuður og óskaplega fegurð.
Á undanförnum mánuðum hefur Phil Elverum ferðast um Evrópu og leikið lög af þessari nýjustu plötu sinni. Um síðustu helgi fékk ég að verða vitni að tónleikum hans í 17. aldar kirkjunni Les Brigittines í Brussel en allt hefur verið hreinsað út úr byggingunni og henni breytt í tónleikastað. Elverum kom fram einn síns liðs með kassagítar í blóðrauðri birtu kirkjubyggingarinnar, feimnislegur og viðkvæmur.
Hann spilaði um helming laganna af plötunni áður en hann sneri sér að nýrri lagasmíðum, sem halda þó áfram þaðan sem frá var horfið. Textadrifið uppgjör við fráfallið. Sem betur fer er tónninn í rödd Elverum líflegri og hann virðist nálgast hina sársaukafullu sátt sem er þó svo nauðsynlegur endapunktur. Hann leyfir sér að gera grín að eigin kaldhæðnislegu stöðu, hvernig hann ferðast um og syngur dauðalög um eiginkona sína fyrir dópaða unglinga á tónlistarhátíðum. Frekar en ljóðræn óræðnin sem oft einkenndi söng Elverum eru hér bókstaflegar og nákvæmar lýsingar á atvikum og hugsunum.
Í lögunum lýsir hann mótsagnakenndum tilfinningum, því hvernig hann nær smám saman nægri fjarlægð til að sjá að þótt harmur hans sé mikill sé hann ekki einstakur í mannkynssögunni – dauðinn og sorgin er hluti af lífi okkar allra. Það er ómögulegt að fylla í skarðið en það er um lítið annað að ræða en að sætta sig við það óhjákvæmilega – og halda áfram að lifa. Lögin syngur hann þó áfram til hennar, hinnar sönnu og eilífu ástar, Geneviève.
