Sumarið 1918, fyrir sléttum hundrað árum, var ömurlegt á Íslandi og minnir um margt á hörmungarsumarið sem höfuðborgarbúar ganga í gegnum nú. Ekki hafa mælst færri sólarstundir í júní síðan árið 1914. Sú þróun sem hefur átt sér stað nú í sumar er svipuð og sumarið 1918. Tíðarfar í maí 1918 og svo 2018 er um margt líkt sé allt landið tekið með í reikninginn. Svalt var þó í höfuðborginni og rigndi hvern einasta dag.
En aftur að árinu 1918. Það ár lauk fyrri heimstyrjöldinni en það var eitt mesta hörmungarár í Íslandssögunni allri. Það ár gekk frostaveturinn mikli yfir og var óvenju mikill hafís við landið. Frostið fór illa með tún. Í mars var veður strax orðið öllu betra og mjög hlýtt í marsmánuði á Suðurlandi með mikilli úrkomu. Bændur og búalið tóku því fagnandi eftir erfiðan vetur. Í apríl mátti enn sjá hafís í sumum fjörðum og er greint frá því í fjölmiðlum að Lagarfoss hafa ekki komist lengra inn í Eyjafjörð með vistir fyrir Akureyringa en að Hjalteyri. Þurfti því að ferja varning á sleðum 28 kílómetra leið.
Í lok apríl fór aftur að hlýna og í Reykjavík var sumardagurinn fyrsti einn hinn fegursti í manna minnum. Í frétt frá 2. maí segir:
„Öndvegistíð er á Austfjörðum og í Fljótsdalshéraði. — Farið að vinna á túnum. Árgæzka er nú um land alt. Borgfirðingar eystra hafa sleppt fé sínu, og er það sjaldgæft í þeirri snjóasveit, að það sé gert svo snemma.“
Morgunblaðið sagði þann 8. maí:
Tún hér í bæ og í grenndinni eru nú orðin græn og tré í görðum sumstaðar tekin að laufgast. Er það óvenju snemma, enda hefir ekki verið eins gott vor i manna minni sem nú.
Þann 14. maí sagði í Vestra:
„Tíðarfar hefir verið óminnilega gott síðan um sumarmál, logn og sólfar daglega; dálítið frost sumar næturnar. Sauðfé mun alstaðar sleppt hér í nærsveitunum og vallarávinnsla víðast að byrja. Er slíkt óvenju snemmt.“
Í Tímanum sagði:
„Tíðin er ávalt hin ákjósanlegasta hér syðra. Kartöflur farnar að koma upp í görðum. Á Norður- og Vesturlandi er kvartað um hita og þurrka.“
En þetta var lognið á undan storminum. Júní var kaldur og byrjaði síðan að snjóa. Framan á Siglufirði sagði um miðjan mánuð: „Tíðin hefir verið óviðfelldin þessa viku. Framan af gengu miklar rigningar og hálfgerðir kuldar, hríðaði mikið í fjöll, en á föstudagsnótt [14.] alsnjóaði, og hélt því áfram mest allan daginn.“
Nokkrum dögum áður, þann 10., birtist þessi frétt í Morgunblaðinu:
„Kappleikurinn í gær fór þannig að Víkingur sigraði Val með 5:0. Veður var illt, stormur af suðaustri og úrkoma með köflum. Var knötturinn illhemjandi innan svæðisins.“
Fimm dögum síðar var skrifað í Morgunblaðið:
„Sjö vikur voru af sumri i gær, en eigi var þó sumarlegt. Frost var á Grímsstöðum (0,5 stig) og kuldastormur hér og mátti sjá éljagang á Esjunni og Skarðsheiði og hvítnuðu kollar þeirra af snjó.“
Tíminn skrifar:
„Tíðin hefir verið köld upp á síðkastið og úrkoma mikil. Útjörð mun viðast vel sprottin. En tún eru stórkostlega skemmd af kali allstaðar á landinu. í Borgarfirði t.d. lætur nærri að helmingur sumra túna sé skemmdur. Er fyrirsjáanlegur töðubrestur um land allt.“
Rétt eins og nú árið 2018 viðraði illa til heyskapar. Bændur á Suður- og Vesturlandi muna vart eftir öðru eins tíðarfari og illa hefur gengið að heyja vegna vætu. Sumarið 1918 var gróður lítill og mátti kenna vetrarkulda að mestu um. Í einu blaðanna sagði:
„Illa gengur slátturinn. Fyrir svo sem viku var byrjað að slá Landakotstúnið. En svo lélegt var það, að ekki voru teknir nema blettir hér og hvar. Annars liggja flest tún enn óslegin og má slíkt eins dæmi heita hér, er komið er fram í miðjan júlímánuð. Oftast er búið að slá hér tún fyrir júnílok.“ Var viðvarandi grasbrestur allt sumarið.
Í júlí komu nokkrir sólardagar en oft var svalt í veðri. Reykvíkingar reyndu að halda í jákvæðni og sögðu að þrátt fyrir kulda væri nú fallegt að horfa á sólina setjast í höfuðborginni. Fundu Reykvíkingar til með dönsku nefndarmönnunum sem hér voru þar sem fullveldissamningar stóðu yfir. Og áfram hélt ömurlegt veður að láta til sín taka. Stormur var í júlí og moldryk með mesta móti í Reykjavík og vart sást á milli bæja. Á Rangárvöllum skemmdust jarðir vegna sandfoks. Þá gerðust þau tíðindi að klukkunni var flýtt og sumartími tekinn upp líkt og í Evrópu. Um þessa ákvörðun var skrifað í einu blaðanna:
„Dimma tekur nóttina smám saman, enda liðnar 5 vikur frá sólstöðum. Þó verða menn þess síður varir nú en endranær, þar sem klukkan er einlægt einni stund á undan tímanum. – Óviðkunnanlegt þykir mörgum og óþægilegt að hafa þessa fljótu klukku bjartasta árstímann. En seinni part sumars og seinni part vetrar er hún góð. Hví ekki að skipta árinu í fjóra jafna parta eins og stungið hefur verið upp á og hafa það fyrir fasta reglu að flýta klukkunni um eina stund að kvöldi 5. febrúar og 5. ágúst, en seinka henni aftur að kvöldi 5. maí og 5. nóv. hvert ár?“
Þessi frétt birtist í Morgunblaðinu 18. ágúst:
„Síminn til Seyðisfjarðar var bilaður í gærmorgun og olli það, að ísing hafði sezt svo mikil á símana yfir Haug (austan Grímstaða á Fjöllum) að talið er að þeir hafi orðið eins gildir og mannshandleggur og víða slitnar af þunganum. Þetta er sumarhitinn á Íslandi.“
En það var ekki aðeins ömurlegt tíðarfar sem gerði Íslendingum lífið leitt. Katla gaus í október og dreifðist gríðarlegt magn af ösku yfir helming landsins. Þá barst spænska veikin hingað til lands með veikum skipverjum á skipunum Botníu frá Kaupmannahöfn og Willemoes frá Bandaríkjuum. Allt athafnalíf í Reykjavík lamaðist þegar hver höfuðborgarbúinn á fætur öðrum lagðist í rúmið. Alls létust 484 Íslendingar úr veikinni. Með ströngum sóttvörnum og einangrun tókst að koma í veg fyrir að veikin bærist norður eða austur á land.
Í þessari umfjöllun var ætlunin að beina sjónum helst að tíðarfari og bera versta sumar í manna minnum saman við tíðarfar á einu ömurlegasta ári Íslandssögunnar. Það sem er merkilegt við þennan samanburð er að þrátt fyrir að hér hafi geisað frostavetur, snjóað að sumri og grasbrestur orðið, þá var meðalhitinn í júní 9,2 gráður í Reykjavík. Það var því hlýrra sumarið eftir frostaveturinn mikla í júní heldur en í ár. Meðalhitinn í Reykjaví í júní var aðeins 8,7 gráður og fengu Reykvíkingar aðeins 70 sólarstundir sem er langt undir meðaltali á meðan íbúar Akureyrar fengu sól í 191,9 sólarstundir, 15 fleiri en í meðalári. En eftir stendur að hlýrra var sumarið eftir frostaveturinn mikla í júní en nú hundrað árum síðar.
