Hópnauðganir skipulögð glæpastarfsemi – Félagsmálaráðherra tilbúinn til forystu
Ársskýrsla Stígamóta fyrir árið 2016, sem kom út í síðustu viku, dregur upp dökka mynd af stöðu mála þegar kemur að kynferðisbrotum hér á landi. Aldrei frá árinu 1992 hafa fleiri leitað til Stígamóta og aldrei hafa fleiri leitað til Stígamóta vegna hópnauðgana og lyfjanauðgana. Talskona Stígamóta kallar eftir þjóðarátaki gegn nauðgunum og kynferðisbrotum. Félags- og jafnréttismálaráðherra er henni sammála og er tilbúinn til að stíga fram í forystu fyrir slíkri baráttu. Aðrir ráðherrar eru sammála um þörfina á því að berjast gegn kynferðisofbeldi en telja mismikilvægt að farið verði í sérstakt þjóðarátak í því skyni.
Mikil og almenn vitundarvakning hefur orðið í þjóðfélaginu síðustu ár um kynferðisofbeldi og hafa verkefni eins og Druslugangan og Blátt áfram vakið mikla athygli og umræðu. Því koma þessar tölur sem birtast í skýrslunni nokkuð flatt upp á marga. Guðrún Jónsdóttir, talskona Stígamóta, segir að hún geti ekki fullyrt af eða á um hvort og þá hverju sú vitundarvakning hafi skilað. „Ég get bara sagt að við fáum fleiri mál inn á okkar borð. Ég held þó að þetta hafi skilað því að við vitum meira um nauðganir en áður. Ástæðan fyrir þessum toppi hjá okkur í fyrra var einföld. Þetta gerðist í nóvember og desember. Þá tvöfaldaðist fjöldi fólks sem leitaði til okkar og ástæðan var vitundarvakningar- og fjáröflunarátak sem við fórum í með 365. Okkar fólk, sem brotið hafði verið á, steig þar fram og greindi frá því hvernig því hefði tekist að ná betri tökum á lífi sínu. Það var fólki mikil hvatning.“
Til Stígamóta leituðu 29 manns vegna hópnauðgana í fyrra og hafa aldrei verið fleiri. Guðrún segist telja að átakið sem nefnt er hér að framan hafi orðið því fólki hvatning til að leita sér hjálpar. „Ég held að það sé erfiðast að stíga fram og segja frá grófasta ofbeldinu sem fólk hefur orðið fyrir, hópnauðgunum til að mynda. Það eru að minnsta kosti 70 karlar sem tóku þátt í hópnauðgunum í fyrra á Íslandi. Það er lágmarkstala því okkur vantar upplýsingar í ríflega tug tilfella. Svo má reyndar vera að þeir séu færri en það sé slóð á eftir þeim og þeir stundi þetta bara. Við erum í rauninni að tala um skipulagða brotastarfsemi.“
Guðrún segir að nú sé nóg komið. Þjóðarátaks gegn nauðgunum og kynferðisbrotum sé þörf. Leggist allir á eitt þá sé hægt að snúa þróuninni við. „Með almennilegum forvörnum og réttum áherslum er hægt að ala þessa þjóð upp. Það er alveg hægt að gera varðandi kynferðisbrot líka, séu settar myndarlegar fjárhæðir í forvarnir. Forvarnir og fræðsla um kynferðisbrot yrðu þá til dæmis eðlilegur liður í námsefni barna. Ef það er pólitískur vilji til þess og tekin sameiginleg ákvörðun þá veit ég að við getum breytt hegðun manna. Það þarf að setja í þetta fjármuni og starfsfólk og sameinast í þessari vinnu. Ég held að þó við getum þjarkað um pólitík eða flokksskoðanir þá sé þetta eitthvað sem við erum öll sammála um. Það ætti að vera hægt að ná samstöðu um þetta.“
Þorsteinn Víglundsson, félags- og jafnréttismálaráðherra, tekur undir með Guðrúnu og segir átaks af þessu tagi þörf. „Það er auðvitað óþolandi að hugsa til þess að nánast á hverjum degi sé manneskju nauðgað eða reynt að nauðga henni. Við hljótum að vona að sá hópur fólks sem á undanförnum misserum hefur komið fram í fjölmiðlum og sagt frá reynslu sinni af nauðgunum og öðru ofbeldi í nánum samböndum hafi virkað hvetjandi á aðra þolendur að leita sér hjálpar og réttlætis. Ein leið til að fækka brotum er að gera drengjum og ungum karlmönnum það ljóst hversu alvarlegar afleiðingar brotið hefur á þolandann. Ég tek undir með talskonu Stígamóta að allt samfélagið þarf að berjast saman gegn nauðgunum. Sjálfur er ég til í að vera í forystu þeirrar baráttu og kosta því til sem þarf til að ná viðunandi árangri.“
Sigríður Á. Andersen innanríkisráðherra segir að nauðsynlegt sé að hlusta á það sem Stígamót hafa fram að færa, til að mynda hvað varðar eðli brota og hvernig þau breytist milli ára. Það verði lögreglan líka að gera og hafi raunar gert. Sigríður bendir jafnframt á samráðshóp innanríkisráðuneytisins um meðferð kynferðisbrota innan réttarvörslukerfisins sem starfað hefur frá því í mars á síðasta ári. Þegar bent er á að Guðrún sé að kalla eftir forvörnum gegn nauðgunum en ekki bara bættum verkferlum í réttarvörslukerfinu bendir Sigríður á að í síðustu viku hafi mennta- og menningarmálaráðherra, heilbrigðisráðherra, dómsmálaráðherra og félags- og jafnréttismálaráðherra skrifað undir samstarfsyfirlýsingu um aðgerðir gegn ofbeldi og afleiðingum þess. Þar sé fjallað um forvarnir, meðal annars gegn kynferðisofbeldi.
Sigríður segist ekki geta tekið gagnrýnislaust undir það með Guðrúnu að það þurfi bara aukið fjármagn. „Ég held að við þurfum þá að vita hvert það fjármagn á að fara. Menn hljóta að þurfa að greina hvar þessum fjármunum er best varið,“ segir Sigríður.
Óttarr Proppé heilbrigðisráðherra segir að leggjast þurfi á eitt um að snúa við þeirri þróun og kúltúr sem snúi að nauðgunum hér á landi. „Ég sem femínisti tek svo sannarlega undir þessi orð Guðrúnar. Átak er líklegast réttnefni og á vel við í þessu samhengi. Að mínu mati er mikilvægt að kerfin vinni saman að því að uppræta kynbundið ofbeldi. Þar á meðal að félagsþjónustan, heilbrigðisþjónustan, menntastofnanir, barnaverndin og löggæslan vinni sameiginlega að viðbrögðum og forvörnum í málaflokknum.“
Óttarr segir að ánægjulegt sé að skrifað hafi verið undir yfirlýsingu ráðherra um aðgerðir gegn ofbeldi í síðustu viku. „Ég hef fulla trú á því að fjármunum og allri vinnu sem varið er í forvarnir og heildstæðari og alúðlegri viðbragðsaðgerðir í málaflokknum eigi eftir að skila sér jafnt og þétt til betra samfélags.“
Kristján Þór Júlíusson, mennta- og menningarmálaráðherra, vísar einnig til samstarfsyfirlýsingar ráðuneytanna fjögurra sem Sigríður nefnir og stýrihóps um aðgerðir gegn ofbeldi. „Það er mjög mikilvægt að hið opinbera kerfi vinni saman til að ná betri árangri gegn ofbeldi, hegðan sem er ólíðandi í íslensku samfélagi. Það kann vel að vera að við þurfum að forgangsraða þeim verkum sem við göngum til og eitt af því sem þarf að gera er að taka alvarlega þetta ákall Stígamóta. Þessi fjögur ráðuneyti þurfa þá að ræða hvort það sé ástæða til að setja baráttu gegn kynferðisofbeldi sérstaklega á oddinn og ef það verður niðurstaðan þá að sjálfsögðu skorumst við ekki undan í þeim efnum. Mér finnst mjög líklegt að í vinnu stýrihópsins gegn ofbeldi verði það raunin, ég á eiginlega bara bágt með að trúa öðru.“
