Sandra Sigrún er 24 ára gömul og rís á fætur þegar dómarinn les upp dóminn. Hún er íklædd appelsínugulum samfestingi, einkennisbúningi bandarískra gæsluvarðhaldsfanga, hlekkjuð á höndum og fótum. Sandra er ákærð vegna tveggja bankarána í Virgínuríki sem hún framdi árið 2013. Ári síðar stendur móðir Söndru, Margrét Fenton, eða Magga eins og hún er alltaf kölluð, fyrir aftan dóttur sína og bíður á milli vonar og ótta. Ekki eru mörg ár síðan dóttir hennar var ungur og efnilegur námsmaður en villtist svo af leið.

Ljóst er að Sandra mun eyða næstu áratugum í fangelsi. Hún verður rúmlega sextug þegar hún getur um frjálst höfuð strokið. Þessi unga móðir hlaut þyngsta dóm sem Íslendingur hefur hlotið. Dómarinn hefur varla sleppt orðunum þegar Sandra Sigrún hrynur niður í gólfið. Hún grætur og öskrar. Lögreglumaður sparkar í hana og skipar henni að standa á fætur. Magga hleypur að þeim og segir honum að hann sparki ekki í barnið hennar. Hann lítur á hana og segir blákalt: „She´s mine.“ Hún er fangi og þar með eign ríkisins.

„Að horfa upp á hana þarna er það það versta og ógeðslegasta sem ég hef nokkurn tímann upplifað í lífinu,“ segir Margrét þegar hún lýsir einu erfiðasta augnabliki ævi sinnar.

Hér má lesa hluta úr viðtalinu við móður Söndru sem vakið hefur mikla athygli

Í fangelsi með morðingjum og dópsölum

Síðan dómur féll hefur Sandra setið inni í Fluvanna Correctional Center for Women – ríkisreknu kvennafangelsi sem staðsett er í Troy, rúmlega 90 kílómetra fjarlægð frá höfuðborginni Richmond. Þar eru hýstir á bilinu 3.500 til 5.000 kvenfangar sem hlotið hafa langtímadóma, sumar fyrir hrottalega glæpi á borð við morð og líkamsárásir. Á tímabili deildi Sandra klefa með ungri konu sem drap yfirmann sinn, skar líkið í búta og kveikti í. Fyrir þann verknað, sem hún framdi ásamt kærasta sínum, hlaut hún 17 ára dóm.

„Það eru tvær manneskjur í hverjum klefa, sem er læstur klukkan tíu á hverju kvöldi. Á daginn hafast þær við í dagstofu þar sem þær horfa á sjónvarpið og geta svo stundað einhverja vinnu. Sandra fékk starf við að þrífa klefana fyrir 30 sent á tímann. Hún hefur líka verið að stunda nám í rafvirkjun.“

Fangelsið rukkar fanga um leigu fyrir vistina, 30 dollara á mánuði, og þá þurfa fangarnir að greiða aukalega ef þeir vilja auka nærföt eða undirföt innan undir fangabúninginn. Allar nauðsynjavörur á borð við sápu og tannkrem þurfa fangarnir að greiða sjálfir dýru verði. Vinna í fangelsinu er af skornum skammti og þannig fékk Sandra aðeins 30 sent á tímann fyrir þrif á klefum. Hún þarf því að reiða sig á fjárstuðning utan frá.

Minna er um eiturlyfjaneyslu heldur en gengur og gerist almennt í fangelsum enda eftirlitið gífurlegt. Reglulega eru gerðar rassíur þar sem klefum er snúið við og leitað á öllum föngum. Sömuleiðis er föngum gert að berhátta sig eftir hverja heimsókn sem þeir fá og leitað á líkömum þeirra. Niðurlægingin er mikil.

Foreldrar Söndru reyna hvað þeir geta til að gera daga hennar í fangelsinu bærilega, enda lítil afþreying í boði önnur en sjónvarpsgláp. En þar inni kostar allt peninga „ Sandra er að eðlisfari afskaplega glettin og skemmtileg og hefur gaman af svo mörgu. Hún hefur unun af að teikna og mála þannig að við höfum sent henni peninga svo hún geti keypt tréliti og málningu og hún hefur teiknað mjög skemmtilegar myndir. Hún teiknar mikið á vasaklúta, þar sem hún fær ekki pappír.“

Afmælisgjöf Söndru til sonarins, mynd teiknuð á servettu

Magga segir fangaverðina misjafna í framkomu sinni við fangana, á meðan sumir komi fram við þá af virðingu séu aðrir sem leggi sig fram um að gera þeim lífið leitt. Hún segir viðhorf og framkomu fangavarðanna til fanganna að mestu leyti afar ómannúðlega. Þeir hiki ekki við að láta reiði sína og gremju bitna á föngunum. Sömuleiðis nýti þeir óspart tækifærið til að flagga valdi sínu.

„Þeir nýta það óspart að taka ýmiss konar réttindi af föngunum þegar þeir fá tækifæri til þess. Í nokkur skipti sem ég hef hringt og kvartað þá hefur það umsvifalaust verið látið bitna á henni.“

Niðurlægjandi heimsóknir

Hún segir fangaverði engu að síðar fara ljúfum orðum um Söndru, enda hafi hún reynst þægileg í samskiptum og lítið farið fyrir henni.

„Þeim finnst ótrúlegt að hún sitji inni fyrir þetta alvarlegt brot. Þeim finnst hún svo blíð og ljúf,“ segir hún og bætir við að þeir eiginleikar Söndru séu ef til vill nauðsynlegir þegar kemur að þeirri miklu stéttaskiptingu sem ríki meðal fanganna. Þar eru margar óskráðar reglur. „Það er alveg augljóst hverjir það eru sem ráða. Það er ekki svo mikið um líkamlegt ofbeldi af því að það kemst yfirleitt alltaf upp. En þeir sem ráða beita andlegri kúgun mjög óspart.

Sandra á rétt á því að fá þrjár manneskjur í heimsókn einu sinni í viku þar sem gestir og fangar sitja saman í nokkurs konar matsal og fangarnir klæðast sérstökum heimsóknarbúning, gallabuxum og skyrtu. Það er þó ekki hlaupið að því að heimsækja hana í fangelsið og kallar það á þriggja tíma keyrslu og heilmikið umstang, það er löng bið auk þess sem leitað er á öllum heimsóknargestum. Á leiðinni út tekur það sama við.

„Þetta er viss niðurlæging. Maður reynir að bera höfuðið hátt og gefa til kynna að maður skammist sín ekki fyrir að vera í þessum aðstæðum.“

Magga segir heimsóknirnar verða auðveldari með tímanum, þó svo að aðstæðurnar séu auðvitað alltaf jafn ömurlegar og niðurdrepandi. Þá sé viðhorf starfsmanna fangelsisins til aðstandenda oft á tíðum mjög niðrandi.

„Fólkið sem vinnur þarna lítur svakalega niður á mann. Þú getur séð það í andlitinu á þeim þegar það horfir á þig að það hugsar: „Hvernig barn ólst þú eiginlega upp?“ Þú ert bara skítur í þeirra augum.“