Það er hægara sagt en gert að tala um myndlist. Listaverkin eru auðvitað – eðli málsins samkvæmt – sjónræn og illmögulegt að fanga kjarna þeirra í orðum. Þegar við tjáum upplifun okkar af verkunum – uppljómun, vellíðan, örvun og undrun eða þvert á móti ónot, viðbjóð og leiðindi – eignast þau hins vegar sjálfstætt framhaldslíf. Þegar við rekjum hugrenningatengslin sem verkin kveikja og kynnumst viðhorfum annarra dýpkum við tengsl okkar við listaverkin og öll möguleg (og ómöguleg) viðfangsefni sem þau tengjast.

Á nýrri íslenskri vefsíðu, Blái vasinn, er hægt að sökkva sér ofan í fjölmörg samtöl og umræður um íslenska myndlist frá síðustu 80 árum. Síðan er sístækkandi gagnagrunnur með orðum myndlistarmanna; blaða-, sjónvarps- og útvarpsviðtölum, samtölum listamanna, fyrirlestrum og opinberum erindum, svo eitthvað sé nefnt. Það eru myndlistarkonurnar Guðlaug Mía Eyþórsdóttir og Kristín Karólína Helgadóttir sem standa fyrir verkefninu og sinna því samhliða listnámi í Belgíu.

Blaðamaður DV heimsótti höfuðstöðvar Bláa vasans, á efri hæð sýningarrýmisins ABC Klubhuis í Antwerpen, sem þær Guðlaug og Kristín halda úti ásamt nokkrum öðrum íslenskum listamönnum.

Kristín Karólína og Guðlaug Mía Halda úti vefsíðunni Blái vasinn samhliða listnámi í KASK í Belgíu.

Varpar ljósi á listina

Hvað varð til þess að þið hófuð að safna saman orðum íslenskra myndlistarmanna í þennan gagnagrunn á netinu?

G: „Fyrst var það bara okkar eigin forvitni held ég. En svo fannst okkur þetta vera eitthvað sem vantaði. Upplýsingaleit um íslenska myndlist og myndlistarmenn getur verið rosalega flókin. Það er frekar lítið efni til og oft ekki aðgengilegt. Þótt það sé svo ýmislegt til á timarit.is þá er það algjör grautur og maður getur auðveldlega eytt heilum degi í eitthvert rugl ef maður veit ekki nákvæmlega að hverju maður er að leita. Við vildum koma á fót einhverjum skýrum og aðgengilegum gagnagrunni.“

K: „Þegar maður byrjar að skoða viðtöl við myndlistarmenn sér maður fljótt að þar birtist allt annars konar nálgun en í listfræðinni. Þarna fær maður ekki hefðbundið yfirlit yfir stefnur eða „isma“. Þegar listamaðurinn tjáir sig sjálfur er það af allt annarri ástæðu. Þarna kemst maður bæði nær listamanninum sjálfum og því sem gerist bak við tjöldin við sköpunina, sem opnar fyrir skilning og skynjun á myndlistinni.“

Nú eru myndlistarmenn sérfræðingar í að tjá sig í sjónlistaverkum en ekki orðum. Af hverju ættum við að vilja heyra þá tala um það sem þeir eru að skapa?

G: „Mér finnst myndlistarmenn að mörgu leyti tjá sig á sérstakan hátt. Þeir eru að reyna að koma hlutum í orð sem er mjög erfitt að tjá. Með því að heyra þá reyna að koma orðum að þessu, í viðtölum eða skrifum, þá dýpkar það oft skilning manns á list viðkomandi.“

K: „Já, og í sjálfu sér getur það líka verið ákveðið form af sköpun að tala um viðfangsefnin, því skrifin og viðtölin geta verið svo stórkostleg og dýpkað upplifunina á verkum listamannanna.“

G: „Það er skemmtilegt að í mörgum þessara viðtala heyrir maður um baksvið myndlistarmannanna, hvaðan þeir koma og hvernig þeir vinna. Þetta getur varpað miklu ljósi á listina, hver drifkrafturinn er og hvað liggur að baki. Maður fer líka að skilja samfélagið betur og tengsl þess við sköpunina. Hvernig samfélagið gat stuðlað að, eða skemmt sköpun viðkomandi.“

K: „Það er mjög áhugavert að lesa hvernig margir listamenn, sérstaklega á fyrri hluta 20. aldarinnar, þurftu að brjótast í gegnum mikla fordóma og fátækt. Það er ótrúlegt að heyra frá þessu fólki sem fæddist í einhverjum afdölum á Íslandi og kom sér til Frakklands, í suðupott framúrstefnunnar, eða aðra svipaða staði. Það er mjög áhugavert að sjá muninn á því og því hvernig þetta er í dag – hversu ólíkar leiðir listamanna eru í dag. Ég held samt að það sé alltaf eitthvað sem myndlistarmaðurinn þarf að brjótast í gegnum til að fylgja þessari þörf sem virðist alltaf vera til staðar, jafnvel þótt það séu ekki augljósir staðlaðir hæfileikar strax frá byrjun.“

Eigin leið að myndlistarumræðu

Nú eruð þið búsettar í Belgíu þar sem er gríðarlega gömul og mikil myndlistarhefð. Er einhver munur á myndlistarumræðunni hér úti og heima – sjálfur hef ég á tilfinningunni að á Íslandi sé umræðan til dæmis mun óakademískari en í Evrópu. Hver er ykkar upplifun?

G: „Það er mjög gaman og lærdómsríkt að flytja út og læra myndlist í Evrópu, því það er önnur nálgun og nánast nýtt tungumál sem maður kynnist. Það er rétt að á Íslandi vantar kannski að fólk geti talað saman á akademískum nótum, en þetta finnst mér hins vegar mjög vandmeðfarið. Í grunninn finnst mér frekar mikilvægt að fólk tali yfirleitt um myndlist – en svo ætti hver og einn að geta fundið sína eigin leið að því. Ég bjó áður í Hollandi og þar fann ég fyrir því hvað myndlistarumræðan er úti um allt og alls konar. Þar er fólk með sína eigin nálgun á þetta, talar á mjög fjölbreyttan hátt um myndlistina og alls ekki bara þannig að það passi inn í ákveðið form. Stemningin á Íslandi er stundum þannig að þetta þurfi að passa inn í einhverja fyrirfram ákveðna forskrift, til dæmis sýningarspjall þar sem er menningarviti er að spyrja listamann sem á að geta svarað öllu um verkið sitt.

Hér í Evrópu hefur umræðan auðvitað verið mun lengur í gangi þannig að fólk er í miklu meira samtali við hefðina. Að sama skapi eru margir listamenn sem maður þekkir algjörlega með söguna á bakinu og eiga í mestu vandræðum með að komast áfram. Á Íslandi er miklu meira frelsi að þessu leyti. Það gerir það hins vegar að verkum að það er afar mikið af endurteknum stefjum í íslenskri myndlist. Yngri myndlistarmenn eru oft óafvitandi að endurtaka efni sem eldri listamenn hafa tekist á við áður og rætt um.“

K: Já, í staðinn fyrir að vera í samtali við söguna og ýta hlutunum áfram enda þeir kannski á því að endurtaka sömu hlutina, algjörlega ómeðvitaðir um að þetta hafi verið gert áður. Það vantar kannski einhverja yfirsýn, sama umræðan á sér stað aftur og aftur. Og það sama gerist úti í samfélaginu. Það er ennþá verið að spyrja listnema hvort þeir séu ekki örugglega að mála og svo framvegis.

Blái vasinn er ekki síst fyrir þá sem þekkja minna til myndlistar, eru opnir en finnst hún óaðgengileg eða erfið að nálgast. Með yfirsýn yfir starf myndlistarmanna getum við tekið hlutina lengra, kannað nýjar slóðir og komið í veg fyrir að umræðan endurtaki sig. Þannig getur Blái vasinn til dæmis nýst vel inn í skólakerfið.“